ອັກສອນລາວ
ອັກສອນລາວ (ຄຳເຄົ້າ: ອັກສຣລາວ[1]) ເປັນອັກສອນທີ່ໃຊ້ຂຽນພາສາລາວ ເຊິ່ງໃຊ້ເປັນພາສາລັດຖະການຂອງປະເທດລາວໃນປັດຈຸບັນ ມີພະຍັນຊະນະ 33 ຕົວ ສຣະ 18 ຮູບ ປະກອບກັນເປັນ ສະຫຼະ 28 ຕົວ ວັນນະຍຸດ 4 ຮູບ ແລະເຄື່ອງໝາຍອື່ນ ໆ ອີກຈຳນວນໜຶ່ງ ພະຍັນຊະນະລາວຈະຮຽງຕົວຕາມລວງນອນ ຈາກຊ້າຍໄປຂວາ ສ່ວນສະຫຼະຈະຢູ່ໜ້າ ເທິງ ລຸ່ມ ແລະຫຼັງພະຍັນຊະນະປະກອບຄຳແລ້ວແຕ່ຊະນິດຂອງສະຫຼະ
| ອັກສອນລາວ | |
|---|---|
 | |
| ຊະນິດ | ອັກສອນສະຫຼະປະກອບ |
| ພາສາເວົ້າ | ລາວ, ອີສານ, ໄທຍ ແລະອື່ນໆ |
| ຊ່ວງຍຸກ | ປ. 1350 – ປັດຈຸບັນ |
| ລະບົບແມ່ | |
| ລະບົບອ້າຍນ້ອງ | ໄທຍ |
| ຊ່ວງຢູນິໂຄ້ດ | U+0E80–U+0EFF |
| ISO 15924 | Laoo |
| ບົດຄວາມນີ້ມີສັນຍາລັກສັກທະສາດສັກທະອັກສອນສາກົນ ຫາກບໍ່ມີການສະໜັບສະໜູນເຣັນເດີທີ່ເໝາະສົມ ທ່ານອາດເຫັນເຄື່ອງໝາຍຄຳຖາມ ກ່ອງ ຫຼື ສັນຍະລັກອື່ນແທນລັກສະນະຢູນິໂຄ້ດ | |
ອັກສອນລາວບໍ່ມີການແຍກອັກສອນຕົວໃຫຍ່ຫຼືອັກສອນຕົວນ້ອຍຄືອັກສອນລະຕິນ ແລະບໍ່ມີການຍະຫວ່າງລະຫວ່າງຄຳ ເມື່ອຈົບໜຶ່ງປະໂຫຍກຈະລົງທ້າຍດ້ວຍການຍະຫວ່າງ ພ້ອມກັບມີເຄື່ອງໝາຍວັກຕອນຈຳນວນໜຶ່ງ
ພາສາລາວມີຕົວເລກເປັນຂອງຕົວເອງ ແຕ່ນິຍົມໃຊ້ເລກອາຣະບິກເປັນສ່ວນໃຫຍ່ໃນຊີວິດປະຈຳວັນ
ປະຫວັດແລະວິວັດທະນາການ
ດັດແກ້ປະມານ ພ.ສ. 400 ບັນພະບູລຸດຂອງຄົນລາວໄດ້ອົບພະຍົບລົງມາຈາກຈີນຕອນໃຕ້ແລະມາຕັ້ງຖິ່ນຖານໃນດິນແດນລາວປັດຈຸບັນ ເຊິ່ງເປັນບ່ອນທີ່ມີຄົນມອນອາໄສຢູ່ກ່ອນແລ້ວ ເຊິ່ງກໍາລັງເປັນຊາດທີ່ຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງໃນສະໄໝນັ້ນ ທໍາອິດກໍຄົງໃຊ້ຕົວອັກສອນມອນມາເປັນແບບ ຕໍ່ມາປະມານ ພ.ສ. 1500 ເມື່ອຂອມຂະຫຍາຍອໍານາດເຂົ້າມາໃນດິນແດນຂອງຄົນລາວເຊິ່ງຕັ້ງຢູ່ບໍລິເວນແມ່ນໍ້າຂອງຈົນມາເຖິງເມືອງຊາຍຟອງ (ເມືອງຫາດຊາຍຟອງໃນປັດຈຸບັນ) ຈາກນັ້ນກໍມີການດັດແປງອັກສອນເລື້ອຍມາ ໂດຍປາກົດອັກສອນທີ່ເລີ່ມມີຄວາມໃກ້ຄຽງກັບອັກສອນປັດຈຸບັນທີ່ເກົ່າແກ່ທີ່ສຸດແມ່ນຈາຣຶກຖໍ້ານາງອັນ ເມືອງຈອມເພັດ ແຂວງຫຼວງພະບາງ ເຊິ່ງຢູ່ໃນຍຸກດຽວກັນກັບລັດຊະການຂອງພະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ
ໃນແຕ່ກ່ອນ, ອັກສອນທີ່ໃຊ້ໃນລາວແມ່ນມີຫຼັກ ໆ ຢູ່ ໒ ແບບ ດັ່ງນີ້
໑. ອັກສອນທໍາ ຫຼື ໂຕທຳລາວ ເປັນອັກສອນທີ່ນຳໃຊ້ໃນການຂຽນຄໍາພີທາງພຸດທະສາສະໜາໃນສະໄໝກ່ອນ ສາມາດຂຽນຄໍາທີ່ມາຈາກພາສາບາລີ-ສັນສະກິດ ໄດ້ຄົບຖ້ວນແລະໃຊ້ໃນການຂຽນພາສາລາວກໍໄດ້ ແຕ່ບໍ່ນິຍົມໃຊ້ ໃນປັດຈຸບັນ ຍັງມີໃຊ້ຢູ່ຕາມອົງກອນທາງພຸດທະສາສະໜາຂອງລາວ ອັກສອນທໍາຂອງລາວມີຄວາມຄ້າຍຄືກັບອັກສອນທໍາຂອງສິບສອງພັນນາ ລ້ານນາ ຊຽງຕຸງ ໂດຍມີຈຸດທີ່ຂຽນຕ່າງກັນແລະຂຽນຄືກັນ
໒. ອັກສອນລາວເດີມ ເປັນອັກສອນທີ່ເກີດລຸນອັກສອນທໍາແລະມີການນໍາໃຊ້ມາຈົນເຖິງປັດຈຸບັນ ໂດຍມີການປ່ຽນແປງອັກຂະຫຼະວິທີຫຼາຍຄັ້ງ
ພະຍັນຊະນະ
ດັດແກ້ພະຍັນຊະນະລາວປັດຈຸບັນ
ດັດແກ້ພະຍັນຊະນະລາວໃນປັດຈຸບັນມີ 33 ຕົວ ໂດຍແບ່ງເປັນ
໑. ພະຍັນຊະນະເຄົ້າ 27 ຕົວ ແບ່ງເປັນ 3 ໝວດຄື ອັກສອນສູງ 6 ຕົວ ອັກສອນກາງ 8 ຕົວແລະອັກສອນຕໍ່າ 13 ຕົວ
໒. ພະຍັນຊະນະປະສົມ 6 ຕົວ
| ອັກສອນກາງ | ອັກສອນສູງ | ອັກສອນຕ່ຳ | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ກ ໄກ່ [k] |
ຂ ໄຂ່ [kʰ] |
ຄ ຄວາຍ [kʰ] |
ງ ງົວ [ŋ] |
|||
| ຈ ຈອກ [t͡ɕ] |
ສ ເສືອ [s] |
ຊ ຊ້າງ [s] |
ຍ ຍຸງ [ɲ] |
|||
| ດ ເດັກ [d] |
ຕ ຕາ [t] |
ຖ ຖົງ [tʰ] |
ທ ທຸງ [tʰ] |
ນ ນົກ [n] |
||
| ບ ແບ້ [b] |
ປ ປາ [p] |
ຜ ເຜິ້ງ [pʰ] |
ຝ ຝົນ [f] |
ພ ພູ [pʰ] |
ຟ ໄຟ [f] |
ມ ແມວ [m] |
| ຢ ຢາ [j] |
ຣ ຣາດາ [r] |
ລ ລີງ [l] |
ວ ວີ [w] | |||
| ອ ໂອ [ʔ] |
ຫ ຫ່ານ [h] |
ຮ ເຮືອນ [h] |
||||
| ອັກສອນສູງ | |||||
| ຫງ [ŋ] |
ຫຍ [ɲ] |
ຫນ [n] |
ຫມ [m] |
ຫລ [l] |
ຫວ [w] |
| ໜ | ຫມ | ຫຼ | |||
ພະຍັນຊະນະລາວທີ່ຄວນໃຊ້ຄືນ
ດັດແກ້
ນອກຈາກທີ່ກ່າວມານັ້ນ ຍັງມີພະຍັນຊະນະອີກ 14 ໂຕທີ່ໃຊ້ໃນການຂຽນຄໍາທີ່ມາຈາກພາສາປາລີ-ພາສາສັນສະກິດ ເຊິ່ງມີຄວາມໃກ້ຄຽງກັບພະຍັນຊະນະໄທແລະຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການໃຫ້ໃຊ້ຂຽນພາສາທາງລັດຖະການໃນປັດຈຸບັນ [2]
| ຕົວລາວ | ຕົວໄທ | ຕົວລາວ | ຕົວໄທ |
|---|---|---|---|
| ຆ [kʰ] |
ฆ | ຒ [tʰ] |
ฒ |
| ຉ [s] |
ฉ | ຓ [n] |
ณ |
| ຌ [s] |
ฌ | ຘ [tʰ] |
ธ |
| ຎ [ɲ] |
ญ | ຠ [pʰ] |
ภ |
| ຏ [d]/[t] |
ฏ | ຨ [s] |
ศ |
| ຐ [tʰ] |
ฐ | ຩ [s] |
ษ |
| ຑ [tʰ]/[d] |
ฑ | ຬ [l] |
ฬ |
ສະຫຼະ
ດັດແກ້ສະຫຼະລາວໃນປັດຈຸບັນມີ 28 ຕົວແບ່ງເປັນ
ສະຫຼະແບ່ງຕາມລັກສະນະການປະກອບ
ດັດແກ້໑. ສະຫຼະເຄົ້າ 18 ຕົວ
໒. ສະຫຼະປະສົມ 6 ຕົວ
໓. ສະຫຼະພິເສດ 4 ຕົວ
| ສະຫຼະເຄົ້າ | ສະຫຼະປະສົມ | ສະຫຼະພິເສດ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ບໍ່ມີຕົວສະກົດ | ມີຕົວສະກົດ | IPA | ບໍ່ມີຕົວສະກົດ | ມີຕົວສະກົດ | IPA | ບໍ່ມີຕົວສະກົດ | ມີຕົວສະກົດ | IPA |
| -ະ | -ັ- | [a] | ເ-ັຍ ມາຈາກ -ິ + -ະ | -ັຽ- | [ia] | ໃ- ມາຈາກ -ະ + ຍ | [aj] | |
| -າ | -າ- | [aː] | ເ-ຍ ມາຈາກ -ີ + -າ | -ຽ- | [iːa] | ໄ- ມາຈາກ -ະ + ຍ | [aj] | |
| -ິ | -ິ- | [i] | ເ-ຶອ ມາຈາກ -ຸ + -ະ | ເ-ຶອ- | [ɯa] | -ຳ ມາຈາກ -ະ + ມ | [am] | |
| -ີ | -ີ- | [iː] | ເ-ືອ ມາຈາກ -ູ + -າ | ເ-ືອ- | [ɯːa] | ເ-ົາ ມາຈາກ -ະ + ວ | [aw] | |
| -ຶ | -ຶ- | [ɯ] | -ົວະ ມາຈາກ -ຶ + -ະ | -ັວ- | [ua] | |||
| -ື | -ື- | [ɯː] | -ົວ ມາຈາກ -ື + -າ | -ວ- | [uːa] | |||
| -ຸ | -ຸ- | [u] | ||||||
| -ູ | -ູ- | [uː] | ||||||
| ເ-ະ | ເ-ັ- | [e] | ||||||
| ເ- | ເ-- | [eː] | ||||||
| ແ-ະ | ແ-ັ- | [ɛ] | ||||||
| ແ- | ແ-- | [ɛː] | ||||||
| ໂ-ະ | -ົ-[3], ໂ-ັ-[4] | [o] | ||||||
| ໂ- | ໂ-- | [oː] | ||||||
| ເ-າະ | -ັອ- | [ɔ] | ||||||
| -ໍ | -ອ- | [ɔː] | ||||||
| ເ-ິ | ເ-ິ- | [ɤ] | ||||||
| ເ-ີ | ເ-ີ- | [ɤː] | ||||||
ສະຫຼະແບ່ງຕາມລັກສະນະການອອກສຽງ
ດັດແກ້໑. ສະຫຼະສຽງສັ້ນ 16 ຕົວ
໒. ສະຫຼະສຽງຍາວ 14 ຕົວ
| ສະຫຼະສຽງສັ້ນ | ສະຫຼະສຽງຍາວ | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| ບໍ່ມີຕົວສະກົດ | ມີຕົວສະກົດ | IPA | ບໍ່ມີຕົວສະກົດ | ມີຕົວສະກົດ | IPA |
| -ະ | -ັ- | [a] | -າ | -າ- | [aː] |
| -ິ | -ິ- | [i] | -ີ | -ີ- | [iː] |
| -ຶ | -ຶ- | [ɯ] | -ື | -ື- | [ɯː] |
| -ຸ | -ຸ- | [u] | -ູ | -ູ- | [uː] |
| ເ-ະ | ເ-ັ- | [e] | ເ- | ເ-- | [eː] |
| ແ-ະ | ແ-ັ- | [ɛ] | ແ- | ແ-- | [ɛː] |
| ໂ-ະ | -ົ-[5], ໂ-ັ-[6] | [o] | ໂ- | ໂ-- | [oː] |
| ເ-າະ | -ັອ- | [ɔ] | -ໍ | -ອ- | [ɔː] |
| ເ-ິ | ເ-ິ- | [ɤ] | ເ-ີ | ເ-ີ- | [ɤː] |
| ເ-ັຍ | -ັຽ- | [ia] | ເ-ຍ | -ຽ- | [iːa] |
| ເ-ຶອ | ເ-ຶອ- | [ɯa] | ເ-ືອ | ເ-ືອ- | [ɯːa] |
| -ົວະ | -ັວ- | [ua] | -ົວ | -ວ- | [uːa] |
| ໃ- | [aj] | ||||
| ໄ- | [aj] | ||||
| -ຳ | [am] | ||||
| ເ-ົາ | [aw] | ||||
ວັນນະຍຸດ
ດັດແກ້ວັນນະຍຸດລາວມີ 4 ຮູບ 5 ສຽງ ດັ່ງນີ້
ຮູບວັນນະຍຸດ
ດັດແກ້ວັນນະຍຸດໃນພາສາລາວມີ 4 ຮູບ ດັ່ງນີ້
ໄມ້ເອກ (-່), ໄມ້ໂທ (-້), ໄມ້ຕີ (-໊) ແລະ ໄມ້ຈັດຕະວາ (-໋)
ຢ່າງໃດກໍຕາມ ໃນອະດີດ ມີວັນນະຍຸດຢູ່ພຽງ 2 ຮູບ ຄື ໄມ້ເອກ (-່) ແລະ ໄມ້ໂທ (-້)[7]
ສຽງວັນນະຍຸດ
ດັດແກ້ສຽງວັນນະຍຸດລາວຕາມລະດັບມາດຕະຖານມີ 5 ສຽງ ດັ່ງນີ້
- ສຽງສາມັນ ແບ່ງເປັນ 2 ສຽງຄື ສຽງສາມັນສູງ (ສຽງສູງສະເໝີ) ແລະ ສຽງສາມັນຕໍ່າ (ສຽງຕໍ່າສະເໝີ)
- ສຽງເອກ (ສຽງກາງສະເໝີ)
- ສຽງໂທ (ສຽງສູງຕົກ)
- ສຽງຕີ (ສຽງກາງຕົກ)
- ສຽງຈັດຕະວາ (ສຽງຕໍ່າຂຶ້ນສູງ)
ການຜັນສຽງວັນນະຍຸດ
ດັດແກ້ໂດຍທົ່ວໄປ ພາສາລາວແຕ່ລະພະຍາງຈະຜັນວັນນະຍຸດໄດ້ 5 ສຽງ ໂດຍການຜັນສຽງວັນນະຍຸດຕ້ອງພິຈາລະນາລັກສະນະ 3 ຢ່າງຄື ຕົວແກນ (ອັກສອນສູງ ອັກສອນກາງ ອັກສອນຕໍ່າ) ພະຍາງ (ພະຍາງເປັນ ພະຍາງຕາຍ) ແລະ ສຽງສະຫຼະ (ສຽງສັ້ນ ສຽງຍາວ)
| ຕົວແກນ-ພະຍາງ-ສຽງສະຫຼະ | ສຽງສາມັນ | ສຽງເອກ | ສຽງໂທ | ສຽງຕີ | ສຽງຈັດຕະວາ | ພື້ນສຽງ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ອັກສອນກາງ ພຍາງຄ໌ຕາຍ ສຽງສັ້ນ | ກະ | ກ໊ະ | - | - | - | ສຽງສາມັນ |
| ອັກສອນກາງ ພຍາງຄ໌ຕາຍ ສຽງຍາວ | - | - | ກ້າດ | ກາດ | - | ສຽງຕີ |
| ອັກສອນກາງ ພຍາງຄ໌ເປັນ ສຽງສັ້ນ | ກັນ | ກັ່ນ | ກັ່ນ | ກັ້ນ | ກັ໋ນ | ສຽງສາມັນ |
| ອັກສອນກາງ ພຍາງຄ໌ເປັນ ສຽງຍາວ | ກາ | ກ່າ | ກ້າ | ກ໊າ | ກ໋າ | ສຽງສາມັນ |
| ອັກສອນສູງ ພຍາງຄ໌ຕາຍ ສຽງສັ້ນ | ຂະ | - | - | - | - | ສຽງສາມັນ |
| ອັກສອນສູງ ພຍາງຄ໌ຕາຍ ສຽງຍາວ | - | - | - | ຂາດ | - | ສຽງຕີ |
| ອັກສອນສູງ ພຍາງຄ໌ເປັນ ສຽງສັ້ນ | - | ຂັ່ນ | - | ຂັ້ນ | ຂັນ | ສຽງຈັດຕະວາ |
| ອັກສອນສູງ ພຍາງຄ໌ເປັນ ສຽງຍາວ | - | ຂ່າ | - | ຂ້າ | ຂາ | ສຽງຈັດຕະວາ |
| ອັກສອນຕໍ່າ ພຍາງຄ໌ຕາຍ ສຽງສັ້ນ | ຄ໋ະ | ຄະ | - | - | - | ສຽງເອກ |
| ອັກສອນຕໍ່າ ພຍາງຄ໌ຕາຍ ສຽງຍາວ | - | - | ຄາດ | ຄ໊າດ | ສຽງໂທ | |
| ອັກສອນຕໍ່າ ພຍາງຄ໌ເປັນ ສຽງສັ້ນ | ຄັນ | ຄັ່ນ | ຄັ້ນ | ຄັ໊ນ | ຄັ໋ນ | ສຽງສາມັນ |
| ອັກສອນຕໍ່າ ພຍາງຄ໌ເປັນ ສຽງຍາວ | ຄາ | ຄ່າ | ຄ້າ | ຄ໊າ | ຄ໋າ | ສຽງສາມັນ |
ພະຍາງເປັນຂອງອັກສອນກາງແລະອັກສອນຕໍ່າ ບໍ່ວ່າຈະເປັນສະຫຼະສຽງສັ້ນຫຼືສະຫຼະສຽງຍາວກໍຜັນວັນຍຸດແບບດຽວກັນແລະມີພື້ນສຽງຄືກັນ ລວມທັງພະຍາງເປັນຂອງອັກສອນສູງ ບໍ່ວ່າຈະເປັນສະຫຼະສຽງສັ້ນຫຼືສະຫຼະສຽງຍາວກໍຜັນວັນຍຸດແບບດຽວກັນແລະມີພື້ນສຽງຄືກັນ ແຕ່ມີຜັນໄດ້ໜ້ອຍກວ່າ 2 ສຽງ
ຕົວເລກ
ດັດແກ້ຕົວເລກທີ່ເປັນອັກສອນລາວເອີ້ນວ່າ ເລກລາວ ມີລັກສະນະດັ່ງນີ້
| ຕົວເລກລາວ | ຕົວເລກອາຣະບິກ | ຄຳອ່ານ |
|---|---|---|
| ໐ | 0 | ສູນ |
| ໑ | 1 | ໜຶ່ງ |
| ໒ | 2 | ສອງ |
| ໓ | 3 | ສາມ |
| ໔ | 4 | ສີ່ |
| ໕ | 5 | ຫ້າ |
| ໖ | 6 | ຫົກ |
| ໗ | 7 | ເຈັດ |
| ໘ | 8 | ແປດ |
| ໙ | 9 | ເກົ້າ |
ວິທີການບອກຈໍານວນແລະນັບເລກໃຊ້ລະບົບດຽວກັບເລກຮິນດູ-ອາຣະບິກອື່ນ ໆ
ເຄື່ອງໝາຍວັກຕອນ
ດັດແກ້ເບິ່ງໄດ້ທີ່ບົດຄວາມ ເຄື່ອງໝາຍວັກ
ອ້າງອີງ
ດັດແກ້- ↑ ສິລາ ວີຣະວົງສ໌, ມະຫາ. (1935). ໄວຍາກຣນ໌ລາວ (໑) ອັກຂຣະວິທີ. ໂຮງພິມພ໌ເອກສ໌ແຕຼມໂອຣຽງ.
- ↑ Rajan, V., Mitchell, B., Jansche, M., Brawer, S. (2017). L2/17-106 "Proposal to Encode Lao Characters for Pali".
- ↑ ເມື່ອ ກ ດ ບ ງ ມ ນ ສະກົດ
- ↑ ເມື່ອ ຍ ວ ສະກົດ
- ↑ ເມື່ອ ກ ດ ບ ງ ມ ນ ສະກົດ
- ↑ ເມື່ອ ຍ ວ ສະກົດ
- ↑ ສິລາ ວີຣະວົງສ໌, ມະຫາ. (1935). ໄວຍາກຣນ໌ລາວ (໑) ອັກຂຣະວິທີ. ໂຮງພິມພ໌ເອກສ໌ແຕຼມໂອຣຽງ.
- ສິລາ ວີຣະວົງສ໌, ມະຫາ. (1935). ໄວຍາກຣນ໌ລາວ (໑) ອັກຂຣະວິທີ. ໂຮງພິມພ໌ເອກສ໌ແຕຼມໂອຣຽງ.
- ພູມີ ວົງວິຈິດ. (1967). ໄວຍາກອນລາວ. ພິມເທື່ອທີ 1. ພະແນກສຶກສາສູນກາງ.
- ຄນະກັມມະການວັນນະຄະດີ. (1968). ໄວຍາກອນລາວ ພາກ ໑ ອັກຂຣະວິທີ. ພິມເທື່ອທີ 6. ວຽງຈັນທນ໌:ຄນະກັມມະການວັນນະຄະດີ.
- ສິລາ ວີຣະວົງສ໌, ມະຫາ. (1962). ຫລັກພາສາລາວ. ພິມເທື່ອທີ 1.
- ສະຖາບັນຄົ້ນຄວ້າວິທະຍາສາດການສຶກສາ (ສສກ). (2021). ໄວຍາກອນລາວປັດຈຸບັນ ພາກອັກຂະຫຼະວິທີ. ວຽງຈັນ:ໂຮງພິມລາວຢູນິພຣິນ ຈຳກັດ