ວິກິພີເດຍ

ອັກສອນຂະເໝນ

ອັກສອນຂະເໝນ (ຂະແມ: អក្សរខ្មែរ)[1] ແມ່ນອັກສອນສະຫລະປະກອບທີ່ໃຊ້ຂຽນພາສາຂະເໝນ (ພາສາທາງການຂອງປະເທດກຳປູເຈຍ) ຍັງຖືກໃຊ້ໃນການຂຽນພາສາປາລີໃນການສວດມົນທາງພຸດທະສາສະໜາຂອງປະເທດກຳປູເຈຍແລະປະເທດໄທ

ອັກສອນຂະເໝນບູຮານທີ່ຂຽນໃສ່ຫີນສິລາຈາລຶກ

ອັກສອນຂະເໝນຖືກດັດແປງມາຈາກອັກສອນປາລາວາ ເຊິ່ງໃນທີ່ສຸດກໍ່ໄດ້ລົງມາຈາກຕົວອັກສອນທະມິນ ພາໝີ[2] ເຊິ່ງຖືກນຳໃຊ້ໃນພາກໃຕ້ຂອງອິນເດຍແລະອາຊີຕາເວັນອອກສ່ຽງໃຕ້ໃນສະຕະວັດທີ 5 ແລະ 6[3] ຖືກພົບຈາລຶກທີ່ເກົ່າທີ່ສຸດໃນຂະເໝນທີ່ອັງໂກໂບເຣັຍໃນເຂດຕາແກ້ວ ທາງໃຕ້ຂອງພະນົມເປັນແລະຕັ້ງແຕ່ປີ 611[4] ອັກສອນຂະເໝນສະໄໝໃໝ່ແຕກຕ່າງກັນໄປຈາກຮູບແບບເກົ່າໆ ທີ່ເຫັນຢູ່ໃນແຜ່ນຈາລຶກຂອງຊາກຫັກພັງຂອງອັງໂກ ຕົວອັກສອນພາສາໄທແລະພາສາລາວແມ່ນລູກຫລານຂອງຮູບແບບເກົ່າຂອງອັກສອນລາວ

ພະຍັນຊະນະ

ດັດແກ້
ຕົວອັກສອນຂະເໝນ ຕົວອັກສອນເຊິງ ປຽບທຽບອັກສອນລາວ
ອັກສອນລາວ ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ ທຽບພະຍັນຊະນະລາວ
ក ្ក ກ ກໍ ກ
ខ ្ខ ຂ ຄໍ ຂ ຄ
គ ្គ ຄ ໂກ ກ
ឃ ្ឃ   ໂຄ ຂ ຄ
ង ្ង ງ ໂງ ງ
ច ្ច ຈ ຈໍ ຈ
ឆ ្ឆ   — —
ជ ្ជ ຊ ໂຈ ຈ
ឈ ្ឈ   — —
ញ ្ញ ຍ​​ /   ໂຍ ຍ ຢ
ដ ្ដ ດ /   ດໍ ດ
ឋ ្ឋ   ທໍ ຖ ທ
ឌ ្ឌ   ໂດ ດ
ឍ ្ឍ   ໂທ ຖ ທ
ណ ្ណ   ນໍ ນ
ត ្ត ຕ ຕໍ ຕ
ថ ្ថ ຖ ທໍ ຖ ທ
ទ ្ទ ທ ໂຕ ຕ
ធ ្ធ   ໂທ ຖ ທ
ន ្ន ນ ໂນ ນ
ប ្ប ບ, ປ ບໍ ບ
ផ ្ផ ຜ ພໍ ພ ຜ
ព ្ព ພ ໂປ ປ
ភ ្ភ   ໂພ ພ
ម ្ម ມ ໂມ ມ
យ ្យ ຢ ໂຢ ຍ, ຢ
រ ្រ ຣ ໂຣ ຣ
ល ្ល ລ ໂລ ລ
វ ្វ ວ ໂວ ວ
ឝ ្ឝ ປັດຈຸບັນຖືກເລີກໃຊ້ແລ້ວ ໃນອະດີດໃຊ້ສຳຫຼັບເພດານປາກສຳຫຼັບການທັບສັບພາສາບາລີສັນສະກິດທໍ່ນັ້ນ[5]
ឞ ្ឞ ປັດຈຸບັນຖືກເລີກໃຊ້ແລ້ວ ໃນອະດີດໃຊ້ສຳຫຼັບເພດານປາກສຳຫຼັບການທັບສັບພາສາບາລີສັນສະກິດທໍ່ນັ້ນ[5]
ស ្ស ສ ຊໍ ຊ ສ
ហ ្ហ ຫ ຮໍ ຫ ຮ
ឡ —   ລໍ ລ
អ ្អ ອ ອໍ ອ

ພະຍັນຊະນະເສີມ

ດັດແກ້

ລະບົບການຂຽນພາສາຂະເໝນປະກອບດ້ວຍພະຍັນຊະນະເສີມ ໃຊ້ໃນຄຳຢືມບາງຄຳ ໂດຍສະເພາະຈາກພາສາຝະຫຼັ່ງແລະໄທ. ສິ່ງເຫຼົ່ານີ້ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນເປັນສຽງທີ່ບໍ່ໄດ້ເກີດຂື້ນໃນຄຳສັບພື້ນເມືອງ ຫຼືເຊິ່ງອັກສອນພື້ນເມືອງຖືກຈຳກັດໄວ້ທີ່ໜື່ງໃນສອງຊຸດສຽງສະຫຼະ ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນເປັນທະວິອັກສອນ ເກີດຈາກການຊ້ອນຕົວເຊີງໃຕ້ຕົວອັກສອນ ហ (ຫ ຮ) ດ້ວຍຕົວກຳກັບສຽງເພີ່ມເຕີມຫາກຈຳເປັນຕ້ອງປ່ຽນສະຫຼະໂດຍເປັນສະຫຼະ ໂອ ສຳຫຼັບຕົວອັກສອນ ປ ກໍ່ຕາມ ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍການວາງແຂ້ວໜູ ອອກສຽງມາກກວ່າຕົວອັກສອນ ប (ບ)

ຕົວອັກສອນຂະເໝນເສີມ ລັກສະໜະ ຄ່າເຕັມ (ພ້ອມສຽງສະຫຼະ) ຄ່າພະຍັນຊະນະ ທຽບພະຍັນຊະນະລາວ ໝາຍເຫດ
IPA GD UN[ຕ້ອງການອ້າງອີງ] IPA GD UN[ຕ້ອງການອ້າງອີງ]
ហ្គ hâ + kô [ɡɑː] ga gâ [ɡ] g ກ ຕັວຢ່າງ: ហ្គាស (ກາສ) ມາຈາກຄຳພາສາອັງກິດວ່າ Gas (ແກັດ)
ហ្គ៊ hâ + kô + treisap diacritic [ɡɔː] go gô [ɡ] g ກ ຕັວຢ່າງ: ហ្គ៊ារ (ເກຍ) ໝາຍເຖິງ ສະຖານີລົດໄຟ
ហ្ន hâ + nô [nɑː] na nâ [n] n ໜ ຕັວຢ່າງ: ហ្នាំង ຫຼື ហ្ន័ង (ໜັງ) ຫມາຍເຖິງ ໜັງຕະລຸງ ຫຼື ລະຄອນເງົາ (ຄຳຢືມມາຈາກພາສາໄທ: หนัง ແປວ່າ ໜັງ)
ប៉ bâ + diacritic [pɑː] pa pâ [p] p ປ ຕັວຢ່າງ: ប៉ាក់ (ປັກ) ໝາຍເຖິງ ປັກ ប៉័ង (ປັງ) ໝາຍເຖິງ ເຂົ້າ​ຈີ່
ហ្ម hâ + mô [mɑː] ma mâ [m] m ໝ ຕັວຢ່າງ: គ្រូហ្ម (ກຣູ ໝໍ) ໝາຍເຖິງ ໝໍ (ຄຳຢືມມາຈາກພາສາໄທ: หมอ ແປວ່າ ໝໍ)
ហ្ល hâ + lô [lɑː] la lâ [l] l ຫຼ ຕັວຢ່າງ: ហ្លួង ມາຈາກຄຳພາສາລາວແລະໄທວ່າ ຫຼວງ ຫຼື หลวง
ហ្វ hâ + vô [fɑː], [ʋɑː] fa fâ, vâ [f], [ʋ] f, v ຝ ຟ ຫວ ອອກສຽງເປັນ ហ្វង់ ໝາຍເຖິງ ຈະແຈ້ງ ແລະໃນຄຳວ່າ កាហ្វេ ໝາຍເຖິງ ກາ​ເຟ
ហ្វ៊ hâ + vô + treisap diacritic [fɔː], [ʋɔː] fo fô, vô [f], [ʋ] f, v ຝ ຟ ຫວ ຕັວຢ່າງ: ហ្វ៊ីល, ໝາຍເຖິງ ຮູບເງົາ ຟິມ
ហ្ស hâ + sâ [ʒɑː], [zɑː] ža, zo žâ, zâ [ʒ], [z] ž, z — ຕັວຢ່າງ: ហ្សាស ໝາຍເຖິງ ແນວເພງແຈັດ
ហ្ស៊ hâ + sâ + treisap diacritic [ʒɔː], [zɔː] žo, zo žô, zô [ʒ], [z] ž, z — ຕັວຢ່າງ: ហ្ស៊ីប ໝາຍເຖິງ ລົດຈີບ

ສະຫຼະ

ດັດແກ້

ສະຫຼະໃນອັກສອນຂະແມມີສອງແບບແມ່ນຄື ສະຫຼະລອຍ (ស្រៈពេញតួ ສະຫຼະເປັນຕົວ) ແລະ ສະຫຼະຈົມ (ស្រៈនិស្ស័យ ສະຫຼະນິໄສ ຫຼື ស្រៈផ្សំ ສະຫຼະຜະສົມ) ສະຫຼະລອຍໃຊ້ໄດ້ຂຽນເມື່ອບໍ່ໄດ້ປະສົມ (ປຽບຂື້ນຕົ້ນດ້ວຍ ອ) ສ່ວນສະຫຼະຈົມໃຊ້ກັບພະຍັນຊະນະອື່ນ ພະຍັນຊະນະທີ່ບໍ່ມີສະຫຼະກຳກັບອອກສຽງຕາມເດີມຂອງພະຍັນຊະນະທີ່ດັວກ່າວໄວ້ດ້ານບົນ (ທຽບໄດ້ກັບ ອໍ) ສຽງສະຫຼະແຕກຕ່າງຈາກອັກສອນໄທແລະລາວ ແລະຂຶ້ນຢູ່ພະຍັນຊະນະເປັນອະໂຄສະ (ບໍ່ມີສຽງກ້ອງ) ຫຼືໂຄສະ (ມີສຽງກ້ອງ) ດ້ວຍ

ສະຫຼະລອຍ

ດັດແກ້

ສະຫຼະລອຍແມ່ນສຽງສະຫຼະທີ່ບໍ່ອອກສຽງທີ່ພົ້ນເດັ່ນ (ຢ່າງເຊັ່ນ ໂດຍບໍ່ມີການຕິດກັບສັນຍາລັກພະຍັນຊະນະ) ໃນພາສາຂະເໝນຮຽກວ່າ ស្រៈពេញតួ (ສະຫຼະເປັນຕົວ) ເຊິ່ງໝາຍເຖີງ ສະຫຼະສມບູນ ຄຳເຫຼົ່ານີ້ໃຊ້ໃນບາງຄຳເພື່ອສະແດງໄດ້ເຖີງການລວມກັນຂອງສຽງສະຫຼະທີ່ມີການຢຸດສຽງຫຼືຂອງແຫຼວເຮີ່ມຕົ້ນ ສະຫຼະລອຍມີການໃຊ້ໃນຄຳຈຳນວນນ້ອຍເຊີ່ງສ່ວນຫຼາຍແມ່ນຕົ້ນ ກຳເນີດມາຈາກຕົ້ນກໍາເນີດຂອງຕົວຊີ້ວັດ ແລະດັງນັ້ນຈຶງມີຄວາມບໍ່ສອດຄ້ອງກັນໃນການໃຊ້ແລະການອອກສຽງ[1] ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ ສອງສາມຄຳທີ່ເກີດຂື້ນແມ່ນຖືກນຳໃຊ້ເລື້ອຍໆ ເຊີ່ງລວມເຖີວ ឥឡូវ [ʔəjləw] (ເອັຍໂລ) "ດຽວນີ້" ឪពុក [ʔəwpuk] (ອໍປຸກ) "ພໍ່" ឬ [rɨː] (ຣື) "ຫຼື" ឮ [lɨː] (ລື) "ໄດ້ຍິນ" ឲ្យ ຫຼື ឱ្យ [ʔaoj] (ອອຍ) "ໃຫ້, ປ່ອຍ" ឯង [ʔaeŋ] (ແອັງ) "ຕົວເອັງ, ຄົນດຽວ , ຂ້ອຍ, ເຈົ້າ" ឯណា [ʔaenaː] (ແອນາ) "ທີ່ໃສ".

ສະຫຼະລອຍ IPA GD UN ສະຫຼະຈົມໃນພາສາລາວ ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ
ឥ [ʔə], [ʔɨ], [ʔəj] e ĕ ອິ ເອີຍ ເອະ ເອິ
ឦ [ʔəj] ei ei ອີ ເອີຍ
ឧ [ʔo], [ʔu], [ʔao] o ŏ, ŭ ອຸ ໂອະ ອຸ
ឨ ປັດຈຸບັນຖືກເລີກໃຊ້ແລ້ວ (ທຽບທໍ່ກັບລຳດັບ ឧក)[6]
ឩ [ʔou], [ʔuː] ou not given ອູ ໂອ
ឪ [ʔəw] au âu ໂອວ ໂອວ ອອວ
ឫ [rɨ] rue rœ̆ - ຣຶ
ឬ [rɨː] rueu rœ - ຣື
ឭ [lɨ] lue lœ̆ - ລຶ
ឮ [lɨː] lueu lœ - ລຶ
ឯ [ʔae], [ʔɛː], [ʔeː] ae ê ເອ ແອ
ឰ [ʔaj] ai ai ໄອ ໄອ
ឱ, ឲ [ʔao] ao aô ໂອ ໂອ ເອົາ
ឳ [ʔaw] au au ເອົາ ເອົາ

ໃນສະຫຼະລອຍມີຊື່ຄ້າຍກັບສຽງສະຫຼະທີ່ຂຶ້ນກັບຄຳວ່າ ស្រៈ ໝາຍເຖີງ ສະຫຼະ ຕາມດ້ວຍສຽງຫລັກຂອງຕົວອັກສອນ (ການອອກສຽງຫຼືທຳອິດຂອງການອອກສຽງທີ່ຂຽນໄວ້ຂ້າງເທິງ) ຕາມດ້ວຍສຽງຢຸດສຽງເພິ່ມເຕິມຫຼັງຈາກສະຫຼະນັ້ນ ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ ອັກສອນ ឥ ຮຽກວ່າ ស្រះ ឥ [sraʔ ʔeʔ][7]

ສະຫຼະຈົມ

ດັດແກ້
ສະຫຼະຈົມ ຕົວຢ່າງ IPA[1] GD UN ສະຫຼະຈົມໃນພາສາລາວ ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ
a-series o-series a-series o-series a-series o-series
(none) អ [ɑː] [ɔː] a o â ô - -
ា អា [aː] [iːə][8] a ea a éa xາ ອາ, ເອຍ, ເອັຍ
ិ អិ [ə], [e] [ɨ], [i] e i ĕ ĭ xິ ເອະ, ອິ
ី អី [əj] [iː] ei i ei i xີ ເອີຍ, ອີ
ឹ អឹ [ə] [ɨ] oe ue œ̆ xຶ ເອິ, ອຶ
ឺ អឺ [əɨ] [ɨː] eu ueu œ xື ເອີ, ອື
ុ អុ [o] [u] o u ŏ ŭ xຸ ໂອະ, ອຸ
ូ អូ [ou] [uː] ou u o u xູ ໂອ, ອູ
ួ អួ [uə] uo uŏ xົວ ອົວ
ើ អើ [aə] [əː] aeu eu aeu eu ເxີ ເອີ
ឿ អឿ [ɨə] oea œă ເxືອ ເອືອ
ៀ អៀ [iə] ie iĕ ເxັຍ, ເxຍ ເອັຍ, ເອຍ
េ អេ [ei] [eː] e é ເx ເອ
ែ អែ [ae] [ɛː] ae eae ê ແx ແອ
ៃ អៃ [aj] [ɨj] ai ey ai ey ໄx, ໃx ໄອ
ោ អោ [ao] [oː] ao ou aô oŭ ໂx ໂອ, ອໍ, ອາວ
ៅ អៅ [aw] [ɨw] au ov au ŏu ເxາ ເອົາ, ເອຶວ , ອຶວ

ເຄີ່ງໝາຍການກຳກັບອອກສຽງ

ດັດແກ້
ອັກສອນ IPA GD UN ໃນສຳນຽງການອອກສຽງ
a-series o-series a-series o-series a-series o-series
អុំ [om] [um] om um om ŭm ໂອມ, ອົມ
អំ [ɑm] [um] am um âm um ອອມ
អាំ [am] [ŏəm] am oam ăm ŏâm ອຳ
អះ [aʰ] [ĕəʰ] ah eah ăh eăh ອະ
អិះ [eʰ] [iʰ] eh is ĕh ĭh ເອະ
អុះ [oʰ] [uʰ] oh uh ŏh ŭh ໂອະ
អេះ [eʰ] [iʰ] eh éh ເອະ
អោះ [ɑʰ] [ŭəʰ] aoh uoh aôh ŏăh ເອາະ

ຕົວເລກ

ດັດແກ້
ເລກພາສາຂະແມ ០ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ៧ ៨ ៩
ເລກອາລັບ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
ເລກພາສາລາວ ໐ ໑ ໒ ໓ ໔ ໕ ໖ ໗ ໘ ໙
ພາສາຂະແມ (ພ້ອມຄຳອ່ານພາສາລາວ) សូន្យ (ຊູນ) មួយ (ມວຍ) ពីរ (ປີ) បី (ເບີຍ) បួន (ບວນ) ប្រាំ (ປຳ) ប្រាំមួយ (ປຳມວຍ) ប្រាំពីរ (ປຳປີ) ប្រាំបី (ປຳເບັຍ) ប្រាំបួន (ປຳບວນ)
ຄຳແປ ສູນ ນືງ ສອງ ສາມ ສີ່ ຫ້າ ຫົກ ເຈັດ ແປດ ເກົ້າ

ໃນເລກ 30 40 50 60 70 80 ແລະ 90 ມາຈາກຄຳຢືມໃນພາສາລາວແລະພາສາໄທທໍ່ນັ້ນ

  • 10 - ១០ (ដប់ ດັອບ) ສິບ ໑໐
  • 20 - ២០ (ម្ភៃ ໂມເພີຍ) ຊາວ ໒໐
  • 30 - ៣០ (សាមសិប ຊາມເຊິບ) ສາມສິບ ໓໐
  • 40 - ៤០ (សែសិប ແຊເຊິບ) ສີ່ສິບ ໔໐
  • 50 - ៥០ (ហាសិប ຮາເຊິບ) ຫ້າສິບ ໕໐
  • 60 - ៦០ (ហុកសិប ຮົກເສີບ) ຫົກສິບ ໖໐
  • 70 - ៧០ (ចិតសិប ເຈີດເຊີບ) ເຈັດສິບ ໗໐
  • 80 - ៨០ (ប៉ែតសិប ແປດເຊິບ) ແປດສິບ ໘໐
  • 90 - ៩០ (កៅសិប ເກົາເຊີບ) ເກົ້າສິບ ໙໐
  • 100 - ១០០ (មួយរយ ມວຍຣອຍ) ຫນຶ່ງ​ຮ້ອຍ ໑໐໐
  • 1,000 - ១០០០ (មួយពាន់ ມວຍປອນ) ຫນຶ່ງ​ພັນ ໑໐໐໐
  • 10,000 - ១០០០០ (មួយម៉ឺន ມວຍມືນ) ສິບ​ພັນ ໑໐໐໐໐
  • 100,000 - ១០០០០០ (មួយសែន ມວຍແຊນ) ໜື່ງແສນ ໑໐໐໐໐໐
  • 1,000,000 - ១០០០០០០ (មួយលាន ມວຍລຽນ) ໜື່ງລ້ານ ໑໐໐໐໐໐໐
  • 10,000,000 - ១០០០០០០០ (មួយកោដិ ມວຍເກົາ) ໜຶ່ງພັນລ້ານ ໑໐໐໐໐໐໐໐

ອ້າງອິງ

ດັດແກ້
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Huffman, Franklin. 1970. Cambodian System of Writing and Beginning Reader. Yale University Press. ISBN 0-300-01314-0.
  2. ↑ Handbook of Literacy in Akshara Orthography, R. Malatesha Joshi, Catherine McBride(2019), p.28
  3. ↑ Punnee Soonthornpoct: From Freedom to Hell: A History of Foreign Interventions in Cambodian Politics And Wars. Page 29. Vantage Press.
  4. ↑ Russell R. Ross: Cambodia: A Country Study. Page 112. Library of Congress, USA, Federal Research Division, 1990.
  5. ↑ 5.0 5.1 "Unicode 12.1 Character Code Charts - Khmer" (PDF).
  6. ↑ Official Unicode Consortium code chart for Khmer (PDF)
  7. ↑ Huffman (1970), p. 29.
  8. ↑ Jacob, Judith M. (1968). Introduction to Cambodian. Internet Archive. London ; Bombay [etc.] : Oxford University Press. pp. 19, 29–30.
ດຶງຂໍ້ມູນຈາກ "https://lo.wikipedia.org/w/index.php?title=ອັກສອນຂະເໝນ&oldid=103898"