ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ

ພະບາດສົມເດັດພະບໍລົມລາຊະພົງເຊດມະເຫສວນສຸນທອນ ພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ (ໄທ: พระบาทสมเด็จพระบรมราชพงษเชษฐมเหศวรสุนทร พระพุทธเลิศหล้านภาลัย, ພຣະບາທສມເດັຈພຣະບຣມຣາຊພງສເຊສຖມເຫສວຣສຸນທຣ ພຣະພຸທທເລິສຫລ້ານພາລັຍ; 24 ກຸມພາ ຄ.ສ. 1767 – 21 ກໍລະກົດ ຄ.ສ. 1824) ແມ່ນພະລາຊະໂອລົດພະອົງທີ 4 ໃນພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກມະຫາລາດ ແລະເປັນກະສັດອົງທີ 2 ຂອງສະຫຍາມໃນສະໄໝລາຊະວົງຈັກກີ ປົກຄອງຮະຫວ່າງ ຄ.ສ. 1809 ເຖິງ ຄ.ສ. 1824 ໃນປີ ຄ.ສ. 1809 ເຈົ້າຟ້າສິມ ຫຼື ກົມຫຼວງອິດສະຫຣະສຸນທອນ ພະລາຊະໂອລົດອົງໂຕສືບລາຊະບັນລັງຕໍ່ຈາກລາຊະການທີ 1 ພະລາຊະບິດາຜູ້ສະຖາປະນາລາຊະວົງຈັກກີເປັນ ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ ລາຊະສະໄໝຂອງພະອົງສະຫງົບສຸກ ປາດສະຈາກຄວາມຂັດແຍ້ງ ລາຊະສະໄໝຂອງພະອົງແມ່ນ "ຍຸກຄຳຂອງວັນນະຄະດີ" ເນືອງຈາກພະອົງຊົງອຸບປະຖຳກະວີຫຼາຍຄົນໃນລາຊະສຳນັກ ແລະພະອົງເອງກົມີຊື່ສຽງໃນຖານະກະວີແລະສິນລະປິນ ກະວີທີ່ໂດດເດ່ນທີ່ສຸດໃນລາຊະສຳນັກຄືສຸນທອນພູ່

ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ

ພະບໍລົມນາມາພິໄທ ສິນ
ພະປໍລະມາພິໄທ ພະບາດສົມເດັດພະບໍຣົມຣາຊາທິຣາດຣາມາທິບໍດີ ສີສິນທະຣະບໍຣົມມະຫາຈັກກະພັດດິຣາຊາທິຣາດທິບໍດິນ ທໍຣະນິນທາທິຣາດ ຣັດຕະນາກາດພາສສະກໍຣະວົງ ອົງປໍຣະມາທິເບດ ຕີພູວະເນດວໍຣະນາຍົກ ດິຫຼົກຣັດຕະນະຣາດຊາດອາຊາວະໄສ ສະໝຸໄທດະໂຣມົນ ສາກົນຈັກກະວາລາທິເບນ ສຸຣິເຍາທາທິບໍດິນ ຫະຫຣິຫະຣິນທາ ທາດາທິບໍດີ ສີວິບູນຍະຄຸນອະກະນິດ ຣິດທິຣາເມສວນມະຫັນ ບໍຣົມທັນມິກກະຣາຊາທິຣາດເດໂຊໄຊ ພົມເທພາດິເທບນະຣຶບໍດິນ ພູມິນທະຣະປໍຣະມາທິເບດ ໂລກກະເຊດວິສຸດ ຣັດຕະນະມະກຸດປະກາດ ຄະຕາມະຫາພຸດທາງກູນບໍຣົມບໍພິດ ພະພຸດທະເຈົ້າຢູ່ຫົວ
ພະລາຊະອິສະລິຍະຍົດ ພະເຈົ້າກຸງສີອະຍຸດທະຍາ
ລາຊະວົງ ຈັກກີ
ຄອງລາດ 7 ກັນຍາ ຄ.ສ. 1809 – 21 ກໍລະກົດ​ ຄ.ສ. 1824
ບໍລົມລາຊາພິເສກ 17 ກັນຍາ ຄ.ສ. 1809
ໄລຍະຄອງລາດ 14 ປີ
ລາຊະການກ່ອນໜ້າ ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກມະຫາລາດ
ລາຊະການຕໍ່ໄປ ພະບາດສົມເດັດພະນັ່ງເກົ້າເຈົ້າຢູ່ຫົວ
ວັດປະຈຳລາຊະການ ວັດອະຣຸນຣາດຊະວະຣາຣາມ
ພະບໍລົມມະອັດຖິ ຫໍພະທາດມົນທຽນ ໃນພະບໍລົມມະຫາລາຊະວັງ
ຂໍ້ມູນສ່ວນພະອົງ
ພະລາຊະສົມພົບ 24 ກຸມພາ ຄ.ສ. 1767(1767-02-24)
ບ່ອນທີ່ພະລາຊະສົມພົບ ນະ ບ້ານອຳພະວາ ເມືອງສະໝຸດສົງຄາມ ອານາຈັກທົນບຸລີ
ສະຫວັນຄົດ 21 ກໍລະກົດ ຄ.ສ. 1824 (56 ພັນສາ)
ບ່ອນທີ່ສິ້ນພະຊົນ ນະ ພະລາຊະວັງຫຼວງ ບາງກອກ ອານາຈັກຣັດຕະນະໂກສິນ
ພະລາດຊະບິດາ ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກມະຫາລາດ
ພະລາດຊະມານດາ ສົມເດັດພະອະມະຣິນທາບໍຣົມລາຊິນີ
ພະມະເຫສີ ສົມເດັດພະເຈົ້າຫຼານເທີ ເຈົ້າຟ້າບຸນຣອດ
ສົມເດັດພະເຈົ້ານ້ອງນາງເທີ ເຈົ້າຟ້າກຸນທົນທິບພະຍະວະດີ
ພະສະໜົມ 56 ທ່ານ
ພະລາດຊະບຸດ 73 ພະອົງ

ພະລາຊະປະຫວັດ

ດັດແກ້

ກ່ອນຄອງລາດ

ດັດແກ້

ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ ມີພະບໍລົມນາມາພິໄທວ່າ ສິມ ສະເດັດພະລາຊະສົມພົບເມື່ອວັນທີ 24 ກຸມພາ ຄ.ສ. 1768 ແມ່ນບຸດຄົນທີ 3 ໃນທ່ານ ທອງດ້ວງ (ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກມະຫາລາດ) ແລະທ່ານ ນາກ (ສົມເດັດພະອະມະຣິນທາບໍລົມລາຊິນີ) ມີອ້າຍນ້ອງຮ່ວມມານດາ ຄື

  1. ຍິງ ບໍ່ຮູ້ນາມ (ສົມເດົດພະເຈົ້າບໍລົມວົງເທີ ເຈົ້າຟ້າຍິງ)
  2. ຊາຍ ບໍ່ຮູ້ນາມ (ສົມເດັດພະເຈົ້າບໍລົມວົງເທີ ເຈົ້າຟ້າຊາຍ)
  3. ສິມໃຫຍ່ (ສົມເດັດພະເຈົ້າບໍລົມວົງເທີ ເຈົ້າຟ້າສິມໃຫຍ່)
  4. ສິມ
  5. ແຈ່ມ (ສົມເດັດພະເຈົ້າບໍລົມວົງເທີ ເຈົ້າຟ້າກົມຫຼວງສີສຸນທອນເທບ)
  6. ຍິງ ບໍ່ຮູ້ນາມ (ສົມເດົດພະເຈົ້າບໍລົມວົງເທີ ເຈົ້າຟ້າຍິງ)
  7. ຈຸ້ຍ (ສົມເດັດພະບໍວອນລາດເຈົ້າມະຫາເສນານຸຣັກ)
  8. ອ້ຽງ (ສົມເດັດພະເຈົ້າບໍລົມວົງເທີ ເຈົ້າຟ້າກົມຫຼວງເທບພະຍະວະດີ)

ເມື່ອຈະເລີນພະຊົນໄດ້ຊົງສຶກສາໃນສຳນັກພະພົນນະຣັດ (ທອງຢູ່) ວັດບາງຫວ້າໃຫຍ່ ແລະໄດ້ຕິດຕາມພະບໍລົມຊະນົກນາດໄປໃນລາຊະການສົງຄາມທຸກຄັ້ງ[1]

ໃນປີ ຄ.ສ. 1782 ເມື່ອພະບໍລົມຊະນົກນາດປາບດາພິເສກເປັນປະຖົມກະສັດແຫ່ງລາຊະວົງຈັກກີແລ້ວ ຈຶງໄດ້ຮັບສະຖາປະນາເປັນ ສົມເດັດພະເຈົ້າລູກຍາເທີ ເຈົ້າຟ້າກົມຫຼວງອິສະຣະສຸນທອນ[2] ເຖີງວິນທີ 15 ມີນາ ຄ.ສ. 1807 ເມື່ອສົມເດັດພະບໍວອນລາດເຈົ້າມະຫາສຸຣະສິງຫະນາດ ສະເດັດສະຫວັນຄົດ ສົມເດັດພະບໍລົມຊະນົກນາດຈຶງໃຫ້ຮັບອຸປະລາຊາພິເສກເປັນ ກົມພະລາຊະວົງບໍວອນສະຖານມຸງຄົນ[3]

ຄອງລາດ

ດັດແກ້
 
ຂະໜະຊົງຊ້າງ ໃນຈິດຕະກຳຝາຜະໜັງວັດຊ່ອງນົນຊີ ໃຊ້ແບ່ງຮູບນີ້ຮຽກວ່າ ສິນເທົາ

ເມື່ອພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກມະຫາລາດປະຊວນພະໂສພະຢູ່ 3 ປີກົສະເດັດສະຫວັນຄົດ[4] ໃນວັນທີ 7 ກັນຍາ ຄ.ສ. 1809 ຂະໜະມີພະຊົນພັນສາໄດ້ 73 ພັນສາ ຄອງລາຊະສົມບັດ 27 ປີ ສົມເດັດພະບໍລົມໂອລະສາທິລາດ ກົມພະລາຊະວັງບໍວອນສະຖານມຸງຄົນ ຈຶງໄດ້ສຳເຫຼັດລາຊະການແຜ່ນດິນຕໍ່ມາ ເມື່ອຈັດການພະບໍລົມສົບເສັດແລ້ວ ພະບໍລົມວົງສານຸວົງແລະພະລາຊາຄະນະຈຶງກາບບັງຄົມທູນເຊີນສະເດັດຂຶ້ນຜ່ານພິພົບ[5]

ຕໍ່ມາວັນທີ 10 ກັນຍາ ພົບໜັງສືຟ້ອງວ່າເຈົ້າຟ້າກົມຂຸນກະສັດຕານຸຊິດກັບພວກຮ່ວມກັນຄິດການກະບົດ ໄຕ່ສວນແລ້ວໂປດຯ ໃຫ້ປະຫານຊີວິດທັ້ງໝົດໃນວັນທີ 13 ກັນຍາ[6]

ການພະລາຊະພິທີບໍລົມລາຊາພິເສກຈັດຂຶ້ນໃນວັນທີ 17 ກັນຍາ ຄ.ສ. 1809 ໂດຍຍ້າຍມາປະກອບພິທີຢູ່ພະທີ່ນັ່ງຈັກກະພັດພິມານ ເນື່ອງຈາກພະທີ່ນັ່ງດຸສິດມະຫາປາສາດເຊີ່ງສ້າງຂຶ້ນແທນພະທີ່ນັ່ງອະມະຣິນທາພິເສກມະຫາປາສາດອັນເປັນບ່ອນທີ່ປະກອບພິທີປາບດາພິເສກຂອງພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກນັ້ນໃຊ້ເປັນບ່ອນທີ່ປະດິດສະຖານພະບໍລົມສົບ ໃນລາຊະການຕໍ່ໆມາ ຈຶງໃຊ້ພະທີ່ນັ່ງຈັກກະພັດພິມານເປັນບ່ອນທີ່ຈັດການບໍລົມລາຊາພິເສກແລະໃຊ້ພະທີ່ນັ່ງດຸສິດມະຫາປາສາດເປັນບ່ອນທີ່ຕັ້ງພະບໍລົມສົບ ຫຼັງຈາກເສັດການບໍລົມລາຊາພິເສກແລ້ວ ພະອົງຈຶງສະເດັດລຽບພະນະຄອນໂດຍກະບວນພະຍຸຫະຍາດຕາຕາມບູຮານລາຊະປະເພນີ[7]

ສະຫວັນຄົດ

ດັດແກ້

ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລຊົງປະຊວນດ້ວຍພະໂຮກພິດໄຂ້ ຊົງບໍ່ຮູ້ສຶກພະອົງເປັນເວລາ 8 ວັນ ພະອາການປະຊວນກົໄດ້ຊຸດລົງຕາມລຳດັບ ແລະສະເດັດສະຫວັນຄົດເມື່ອວັນທີ 21 ກໍລະກົດ ຄ.ສ. 1824 ສິລິພະຊົນພັນສາ 56 ພັນສາ ຄອງລາຊະສົມບັດ 15 ປີ ພະບໍລົມສົບປະດິດສະຖານ ນະ ພະທີ່ນັ່ງດຸສິດມະຫາປາສາດ ແລະໄດ້ມີພະລາຊະພິທີຖະຫວາຍພະເພີງພະບໍລົມສົບເມື່ອ ຄ.ສ. 1825 ນະ ພະເມລຸມາດ ທ້ອງສະໜາມຫຼວງ ຕໍ່ມາ ພະບາດສົມເດັດພະນັ່ງເກົ້າເຈົ້າຢູ່ຫົວໄດ້ອັນເຊີນພະບໍລົມອັດຖິ ໄປປະດິດສະຖານ ນະ ຫໍພະທາດມົນທຽນ ຈາກນັ້ນໄດ້ນຳພະບໍລົມລາຊະສະລີລາງຄານໄປບັນຈຸໄວ້ໃນສິມ ວັດອະຣຸນຣາຊະວະຣາຣາມຣາຊະວໍຣະມະຫາວິຫານ

ພະລາຊະສັນຕະຕິວົງ

ດັດແກ້

ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລຊົງມີພະພັນລະຍາ 58 ທ່ານ ພະລາຊະບຸດ 73 ພະອົງ ດັງນີ້

ພະບໍລົມລາຊະອິສະຣິຍົດແລະພະກຽດຕິຍົດ

ດັດແກ້
 
ພະລາຊະລັນຈະກອນ

ພະບໍລົມລາຊະອິສະຣິຍົດ

ດັດແກ້
  • ສິມ ฉิม (24 ກຸມພາ ຄ.ສ. 1768 – ?)
  • ໝ່ອມສິມ หม่อมฉิม (? – ຄ.ສ. 1782)
  • ສົມເດັດພະເຈົ້າລູກຍາເທີ ເຈົ້າຟ້າກົມຫຼວງອິສະຣະສຸນທອນ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร (ຄ.ສ. 1782 – 15 ມີນາ ຄ.ສ. 1807)
  • ກົມພະຣາຊະບໍວອນສະຖານມຸງຄຸນ กรมพระราชวังบวรสถานมงคล (15 ມີນາ ຄ.ສ. 1807 - 7 ກັນຍາ ຄ.ສ. 1809)
  • ສົມເດັດພະເຈົ້າຢູ່ຫົວ ກົມພະຣາຊະວັງບໍວອນສະຖານມຸງຄຸນ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว กรมพระราชวังบวรสถานมงคล (8 – 17 ກັນຍາ ຄ.ສ. 1809)
  • ພະບາດສົມເດັດພະບໍຣົມຣາຊາທິຣາດຣາມາທິບໍດີ ສີສິນທະຣະບໍຣົມມະຫາຈັກກະພັດດິຣາຊາທິບໍດິນ ທໍຣະນິນທາທິຣາດ ຣັດຕະນາກາດພາດສະກໍຣະວົງ ອົງປໍຣະມາທິເບດ ຕີພູວະເນດວໍຣະນາຍົກ ດິລົກຣັດຕະນະຣາດຊາດອາຊາວະໄສ ສະໝຸໄທດະໂຣມົນ ສາກົນຈັກກະວາລາທິເບນ ສຸຣິເຍນທາທິບໍດິນ ຫະຣິຫະຣິນທາທາດາທິບໍດີ ສີວິບູນຍະຄຸນອະກະນິດ ຣິດທິຣາເມສວນມະຫັນ ບໍຣົມທັນມິກະຣາຊາທິຣາດເດໂຊໄຊ ພົມເທພາດິເທບນະຣຶບໍດິນ ພູມິນທະຣະປໍຣະມາທິເບດ ໂລກະເຊດວິສຸດ ຣັດຕະນະມະກຸດປະກາດ ຄະຕາມະຫາພຸດທາງກູນບໍຣົມບໍພິດ ພະພຸດທະເຈົ້າຢູ່ຫົວ พระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราชรามาธิบดี ศรีสินทรบรมมหาจักรพรรดิราชาธิบดินทร์ ธรณินทราธิราช รัตนากาศภาสกรวงศ์ องค์ปรมาธิเบศ ตรีภูวเนตรวรนายก ดิลกรัตนราชชาติอาชาวศรัย สมุทัยดโรมนต์ สากลจักรวาฬาธิเบนทร สุริเยนทราธิบดินทร์ หริหรินทรา ธาดาธิบดี ศรีวิบูลยคุณอกนิษฐ ฤทธิราเมศวรมหันต บรมธรรมิกราชาธิราชเดโชชัย พรหมเทพาดิเทพนฤบดินทร์ ภูมิทรปรมาธิเบศ โลกเชษฐวิสุทธิ รัตนมกุฎประกาศ คตามหาพุทธางกูรบรมบพิตร พระพุทธเจ้าอยู่หัว (17 ກັນຍາ ຄ.ສ. 1809 – 21 ກໍລະກົດ ຄ.ສ. 1824)

ພາຍຫຼັງສະຫວັນຄົດ

  • ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້າສຸລາໄລ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้าสุลาลัย (? – ?)
  • ພະບາດສົມເດັດພະບໍຣົມຣາຊະພົງເຊດ ມະເຫສວນສຸນທອນ ໄຕສະເຫວດຄະຊາດິສອນມະຫາສະຫວາມິນ ສະຫຍາຣັດດິນທະຣະວະໂຣດົມ ບໍຣົມຈັກກະພັດດິຣາດ ພິລາດທາດາຣາຊາທິຣາດ ບໍຣົມນາດບໍພິດ ພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ พระบาทสมเด็จพระบรมราชพงษเชษฐ มเหศวรสุนทร ไตรเสวตรคชาดิศรมหาสวามินทร์ สยารัษฎินทรวโรดม บรมจักรพรรดิราช พิลาศธาดาราชาธิราช บรมนารถบพิตร พระพุทธเลิศหล้านภาไลย (? – 11 ພະຈິກ ຄ.ສ. 1916)
  • ພະບາດສົມເດັດພະຣາມາທິບໍດີສີສິນທະຣະມະຫາອິສະຣະສຸນທອນ ພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาอิศรสุนทร พระพุทธเลิศหล้านภาไลย (11 ພະຈິກ ຄ.ສ. 1916 – ?)
  • ພະບາດສົມເດັດພະບໍຣົມຣາຊະພົງເຊດ ມະເຫສວນສຸນທອນ ໄຕສະເຫວດຄະຊາດິສອນມະຫາສະຫວາມິນ ສະຫຍາຣັດດິນທະຣະວະໂຣດົມ ບໍຣົມຈັກກະພັດດິຣາດ ພິລາດທາດາຣາຊາທິຣາດ ບໍຣົມນາດບໍພິດ ພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ พระบาทสมเด็จพระบรมราชพงษเชษฐ มเหศวรสุนทร ไตรเสวตรคชาดิศรมหาสวามินทร์ สยารัษฎินทรวโรดม บรมจักรพรรดิราช พิลาศธาดาราชาธิราช บรมนารถบพิตร พระพุทธเลิศหล้านภาไลย (? – ປັດຈຸບັນ)

ພົງສາວະລີ

ດັດແກ້
ພົງສາວະລີຂອງພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ
ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເລີດຫຼ້ານະພາໄລ
ພະບາດສົມເດັດພະພຸດທະເຈົ້າຢູ່ຫົວ ເຈົ້າພະຍາຈັກກີ ພະຍາຣາຊະນິກູນ ເຈົ້າພະຍາວໍຣະວົງສາທິຣາດ
ຫຍົກ
ນາກ ນະ ບາງຊ້າງ ທອງ ນະ ບາງຊ້າງ ພອນ ນະ ບາງຊ້າງ
ຊີ ປະຂາວພາຍ
ສົມເດັດພະຣູປສິຣິໂສພາກມະຫານາກນາຣີ
ຖີ ແສນ

ອ້າງອີງ

ດັດແກ້
  1. พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 2 : 2 ประวัติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 2 เมื่อก่อนเสด็จผ่านพิภพ
  2. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1 : 3. ประดิษฐานพระราชวงศ์
  3. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1 : 123. พระราชพิธีอุปราชาภิเษกเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร
  4. พระราชวิจารณ์ จดหมายเหตุความทรงจำ, ข้อ 222
  5. พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 2 : 1. สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 1 สวรรคต
  6. พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 2 : 4. เกิดเหตุเรื่องเจ้าฟ้ากรมขุนกระษัตรานุชิต
  7. พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 2 : 5. พระราชพิธีบรมราชาภิเศก