ອານາຈັກສຸໂຂໄທ

ອານາຈັກສຸໂຂໄທ (ໄທ: อาณาจักรสุโขทัย)​ ຫຼື ລັດສຸໂຂໄທ (ໄທ: รัฐสุโขทัย)​ ແມ່ນອານາຈັກ ຫຼືລັດໃນອະດີດທີ່ເຄີຍຕັ້ງຢູ່ປະເທດໄທປັດຈຸບັນ. ຕັ້ງຢູ່ເທິງທີ່ທົ່ງພຽງແມ່ນ້ຳຍົມ ແມ່ນຊຸມຊົນບູຮານມາຕັ້ງແຕ່ຍຸກເຫຼັກຕອນປາຍ ຈົນຮອດສະຖາປະນາຂຶ້ນຮາວພຸດທະສະຕະວັດທີ 18 ໃນຖານະສະຖານີການຄ້າຂອງລັດລະໂວ້ ຫຼັງຈາກນັ້ນຮາວປີ 1800 ພໍ່ຂຸນບາງກາງຫາວແລະພໍ່ຂຸນຜາເມືອງໄດ້ຮ່ວມກັນເຮັດການຍຶດອຳນາດຈາກຂອມສະບາດໂຂນລຳພົງ ເຊິ່ງເຮັດການເປັນຜົນສຳເລັດແລະໄດ້ສະຖາປະນາເອກະລາດໃຫ້ສຸໂຂໄທເປັນລັດອິສະຫຼະແລະມີຄວາມຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງຕາມລຳດັບແລະຕື່ມເຖິງສຸດຂີດໃນສະໄໝພໍ່ຂຸນຮາມຄຳແຫງມະຫາລາດ ກ່ອນຈະຄ່ອຍໆ ຕົກຕ່ຳແລະປະສົບປັນຫາພາຍນອກແລະພາຍໃນ ຈົນຕໍ່ມາຖືກຮວມແມ່ນສ່ວນໜຶ່ງອານາຈັກອະຍຸທະຍາໄປໃນທີ່ສຸດ

ອານາຈັກສຸໂຂໄທ อาณาจักรสุโขทัย អាណាចក្រសុខោទ័យ ເມືອງພະພິສະນຸໂລກສອງແຄວ เมืองพระพิษณุโลกสองแคว
1157–1584
ອານາຈັກສຸໂຂໄທສະໄໝພໍ່ຂຸນຣາມຄຳແຫງມະຫາລາດ
ສະຖານະ	ນະຄອນລັດ (1157–1238) ລາຊະອານາຈັກ (1238–1378) ປະເທດສະລາດຂອງອານາຈັກອະຍຸດທະຍາ (1378–1438) ລັດຮ່ວມປະມຸກກັບອານາຈັກອະຍຸດທະຍາ (1438–1468, 1474–1568, 1584) ປະເທດສະລາດຂອງອານາຈັກລ້ານນາ (1468–1474) ລັດຮ່ວມປະມຸກກັບອານາຈັກອະຍຸດທະຍາພາຍໃຕ້ອານາຈັກຕອງອູ (1568–1584)
ເມືອງຫຼວງ	ກຸງສຸໂຂໄທ (ເຖິງ 1430) ພະພິສະນຸໂລກສອງແຄວ (ຕັ້ງແຕ່ 1430)
ພາສາທົ່ວໄປ	ໄທ ຂະແມເໜືອ ຄຳເມືອງ
ສາສະໜາ	ຜີ ເຖຣະວາດ
ການປົກຄອງ	ປິຕຸລາຊາທິປະໄຕ (ເຖິງ 1347) ທຳມະລາຊາ (ຕັ້ງແຕ່ 1347)
ພະຮ່ວງເຈົ້າ
• 1157–1181	ພໍ່ຂຸນສີນາວນຳຖຸມ (ພະອົງທຳອິດ)
• 1238–1270	ພໍ່ຂຸນສີອິນທາທິດ
• 1279–1298	ພໍ່ຂຸນຣາມຄຳແຫງມະຫາລາດ
• 1347–1368	ພະມະຫາທຳມະຣາຊາທີ 1
• 1569–1584	ສົມເດັດພະມະຫາທຳມະຣາຊາທິຣາດ (ພະອົງສຸດທ້າຍ)
ເຈົ້າລາຊະທານີ
• 1488–1491	ພະເຊດຖາທິຣາດ
• 1491–1529	ພະອາທິຕະຍະວົງ
• 1529–1534	ພະໄຊຣາຊາ
• 1548–1568	ສົມເດັດພະມະຫາທຳມະຣາຊາທິຣາດ
• 1572–1584	ພະນະເຣສວນ
ຍຸກປະຫວັດສາດ	ຍຸກກາງ ຍຸກຟື້ນຟູສິນລະປະວິທະຍາ
• ສະຖາປະນາ	1157
• ປະເທດສະລາດຂອງອານາຈັກອະຍຸດທະຍາ	1378
• ລັດຮ່ວມປະມຸກກັບອານາຈັກອະຍຸດທະຍາ	1438
• ປະເທດສະລາດຂອງອານາຈັກລ້ານນາ	1468
• ກລັບສູ່ອານາຈັກອະຍຸດທະຍາ	1474
• ຜະໜວກຮວມກັບອານາຈັກອະຍຸດທະຍາ	1584
ກ່ອນໜ້າ ຖັດໄປ ອານາຈັກລະໂວ້ ອານາຈັກອະຍຸດທະຍາ
ປັດຈຸບັນເປັນສ່ວນໜຶ່ງຂອງ	ໄທ ລາວ ມຽນມາ

ແຜນທີ່ອານາຈັກສຸໂຂໄທ

ບ່ອນຕັ້ງແລະອານາເຂດ

ອານາຈັກສຸໂຂໄທ ຕັ້ງຢູ່ເທິງເສ້ນທາງການຄ້າຜ່ານແຫຼມລະຫວ່າງອ່າວເມາະຕະມະ ແລະທີ່ຮາບລຸ່ມແມ່ນ້ຳໂຂງຕອນກາງ ມີອານາເຂດດັ່ງນີ້

1. ທິດເໜືອ ມີເມືອງແພ (ປະຈຸບັນຄືແພ່) ແມ່ນເມືອງປາຍແດນດ້ານເໜືອສຸດ
2. ທິດໃຕ້ ມີເມືອງພະບາງ (ປະຈຸບັນຄືນະຄອນສະຫວັນ) ແມ່ນເມືອງປາຍແດນດ້ານໃຕ້
3. ທິດຕາເວັນຕົກ ມີເມືອງສອດ (ປະຈຸບັນຄືແມ່ສອດ) ແມ່ນເມືອງຊາຍແດນທີ່ຈະຕິດເຂົ້າໄປຍັງອານາຈັກມອນ
4. ທິດຕາເວັນອອກ ມີເມືອງສະຄ້າໄກ້ແມ່ນ້ຳໂຂງໃນພາກອີສານຕອນເໜືອ

ການແຊກແຊງຈາກອະຍຸດທະຍາ

ຫຼັງຈາກພໍ່ຂຸນຮາມຄຳແຫງແລ້ວ ເມືອງຕ່າງ ໆ ເລິ່ມອ່ອນແອລົງເມືອງ ສົ່ງຜົນໃຫ້ໃນລັດຊະການພະຍາເລີໄທ ແລະລັດຊະການພະຍາໄສລືໄທ ຕ້ອງສົ່ງກອງທັບໄປປາບຫຼາຍເທື່ອແຕ່ມັກບໍ່ເປັນຜົນສຳເລັດ ແລະການປາກົດຂຶ້ນຂອງອານາຈັກອະຍຸດທະຍາທາງຕອນໃຕ້ເຊິ່ງກະທົບກະເທືອນສະຖຽນລະພາບຂອງສຸໂຂໄທຈົນໃນທ້າຍທີ່ສຸດກໍຖືກແຊກແຊງຈາກອະຍຸດທະຍາໄປໃນທີ່ສຸດ ໂດຍມີ ພະມະຫາທຳມະລາຊາທີ່ 4 (ບໍລົມປານ) ແມ່ນຜູ້ປົກຄອງໃນຖານະລັດອິສະລະພະອົງສຸດທ້າຍ ໂດຍຂະນະນັ້ນ ດ້ວຍການແຊກແຊງຈາກອະຍຸດທະຍາ ລັດສຸໂຂໄທເຈິ່ງຖືກແບ່ງອອກເປັນ 4 ສ່ວນ ຄື

• ເມືອງສວງສອງແຄວ (ພິສະນຸໂລກ) ອັນເປັນເມືອງເອກ ມີພະມະຫາທຳມະລາຊາທີ່ 4 (ບໍລົມປານ) ແມ່ນຜູ້ປົກຄອງ
• ເມືອງສຸໂຂໄທ ເມືອງຮອງ ມີພະຍາຮາມ ແມ່ນຜູ້ປົກຄອງເມືອງ
• ເມືອງສະລຽງ (ສີສັດຊະນາໄລ) ມີພະຍາສະລຽງ ແມ່ນຜູ້ປົກຄອງເມືອງ
• ເມືອງຊາກັງຮາວ (ກຳແພງເພັດ) ມີພະຍາແສນສອຍດາວ ແມ່ນຜູ້ປົກຄອງເມືອງ

ຫຼັງສິ້ນລັດຊະການພະມະຫາທຳມະລາຊາທີ 4 (ບໍລົມປານ) ພະຍາຍຸດທິດຖິລະເຊິ່ງເດີມທີຢູ່ສີສັດຊະນາໄລ ໄດ້ເຂົ້າມາຄອງເມືອງສອງແຄວ (ພິສະນຸໂລກ) ແລະເມື່ອທຳອິດທີ່ສົມເດັດພະບໍລົມໄຕໂລກະນາດ ສະເດັດຂຶ້ນຜ່ານພິພົບແມ່ນພະມະຫາກະສັດກຸງສີອະຍຸທະຍາ ປາກົດວ່າຂະນະນັ້ນພະຍາຍຸດທິດຖິລະ ເກີດຄວາມນ້ອຍໃຈທີ່ໄດ້ພຽງຕຳແໜ່ງພະຍາສອງແຄວ ເນື່ອງດ້ວຍສົມເດັດພະບໍລົມໄຕໂລກະນາດຊົງເຄີຍດຳລິໄວ້ສະໄໝຊົງພະເຍົາວ່າ ຫາກໄດ້ຂຶ້ນເປັນພະມະຫາກະສັດ ຈະຊຸບລ້ຽງພະຍາຍຸດທິດຖິລະໃຫ້ໄດ້ເປັນພະຮ່ວງເຈົ້າສຸໂຂໄທ ພ.ສ. 2011 ພະຍາຍຸດທິດຖິລະເຈິ່ງເອົາໃຈອອກຫ່າງຈາກສົມເດັດພະບໍລົມໄຕໂລກະນາດ ໄປຂຶ້ນກັບພະຍາຕິໂລກະລາດ ກະສັດລ້ານນາໃນຂະນະນັ້ນເຫດການນີ້ສົ່ງຜົນໃຫ້ເກີດການສະເຫຼີມພະນາມກະສັດລ້ານນາ ຈາກພະຍາ ເປັນ ພະເຈົ້າ ເພື່ອໃຫ້ສະເໝີສັກນຳກຸງສີອະຍຸທະຍາ ພະນາມພະຍາຕິໂລກະລາດ ເຈິ່ງໄດ້ຮັບການສະເຫຼີມແມ່ນພະເຈົ້າຕິໂລກະລາດ

ຫຼັງຈາກທີ່ພະຍາຍຸດທິດຖິລະ ນຳສຸໂຂໄທອອກຈາກອະຍຸດທະຍາໄປຂຶ້ນກັບລ້ານນາ ສົມເດັດພະບໍລົມໄຕໂລກະນາດເຈິ່ງສະເດັດຈາກກຸງສີອະຍຸດທະຍາ ກັບມາພຳນັກ ນະ ເມືອງສອນລວງສອງແຄວ ພ້ອມທັງສ້າງກຳແພງແລະຄ່າຍຄູ ປະຕູ ຫໍຮົບ ແລ້ວເຈິ່ງສະຖາປະນາຂຶ້ນເປັນເມືອງພະພິສະນຸໂລກສອງແຄວເປັນລາຊະທານີຝ່າຍເໜືອຂອງອານາຈັກແທນສຸໂຂໄທ ໃນເວລາເຈັດປີໃຫ້ຫຼັງ ສົມເດັດພະບໍລົມໄຕໂລກະນາດເຈິ່ງຊົງຕີເອົາສຸໂຂໄທຄືນໄດ້ ແຕ່ເຫດການທາງເມືອງເໜືອຍັງບໍ່ເຂົ້າສູ່ພາວະທີ່ນ່າໄວ້ວາງໃຈ ເຈິ່ງຊົງຕັດສິນພະໄທພຳນັກຍັງນະຄອນພະພິສະນຸໂລກຈົນສິ້ນລັດຊະການ ສ່ວນທາງອະຍຸທະຍານັ້ນ ຊົງໄດ້ສະຖາປະນາສົມເດັດພະບໍລົມລາຊາທິລາດທີ 3 ພະລາຊະໂອລົດເປັນພະມະຫາອຸປະຫຼາດ ດູແລອະຍຸທະຍາແລະຫົວເມືອງຝ່າຍໃຕ້

ດ້ວຍຄວາມທີ່ເປັນຄົນລະປະເທດມາກ່ອນ ແລະສົງຄາມຢູ່ນຳກັນ ຊາວບ້ານລະຫວ່າງສຸໂຂໄທແລະອະຍຸດທະຍາ ເຈິ່ງບໍ່ໄດ້ປອງດອງເປັນນ້ຳໜຶ່ງໃຈດຽວກັນ ເຈິ່ງຕ້ອງແຍກປົກຄອງ ໂດຍພະມະຫາກະສັດອະຍຸທະຍາ ຈະຊົງສະຖາປະນາພະລາຊະໂອລົດຫຼືພະອະນຸຊາ ຫຼືພະຍາດ ອັນມີເຊື້ອສາຍສຸໂຂໄທ ປົກຄອງພິສະນຸໂລກໃນຖານະລາຊະທານີຝ່າຍເໜືອແລະຄວບຄຸມຫົວເມືອງທັງໝົດ

ການສິ້ນສຸດຂອງອານາຈັກສຸໂຂໄທ

ພ.ສ. 2127 ຫຼັງທີຊະນະສຶກຈາກແມ່ນ້ຳສະໂຕງແລ້ວ ພະນະເລສວນຊົງໂປດໃຫ້ເທຄົວເມືອງເໜືອທັງປວງ (ເມືອງພະພິສະນູໂລກ ເມືອງສຸໂຂໄທ ເມືອງພິໄຊ ເມືອງສະຫວັນຄະໂລກ ເມືອງກຳແພງເພັດ ເມືອງພິຈິດ ແລະເມືອງພະບາງ) ລົງມາໄວ້ທີອະຍຸທະຍາ ເພື່ອກຽມຮັບສຶກໃຫຍ່ ພິສະນຸໂລກແລະຫົວເມືອງເຈິ່ງກາຍເປັນເມືອງຮ້າງ ຫຼັງຈາກເທຄົວໄປເມືອງໃຕ້ ເຈິ່ງສິ້ນສຸດການແບ່ງແຍກລະຫວ່າງຊາວເມືອງເໜືອກັບຊາວເມືອງໃຕ້ ແລະຖືເປັນສິ້ນສຸດຂອງລັດສຸໂຂໄທໂດຍສົມບູນ ເພາະຫຼັງຈາກນີ້ 8 ປີ ພິສະນຸໂລກໄດ້ຖືກຟື້ນຟູອີກຄັ້ງ ແຕ່ຖືເປັນເມືອງໃນລາຊະອານາຈັກ ບໍ່ແມ່ນລາຊະທານີຝ່າຍເໜືອ

ໃນດ້ານວິຊາການ ມີນັກວິຊາການຫຼາຍທ່ານໄດ້ທ່ານໄດ້ສະເໜີຕື່ມວ່າ ເຫດການອີກປະການອັນເຮັດໃຫ້ຕ້ອງເທຄົວເມືອງເໜືອໂດຍສະເພາະພິສະນຸໂລກນັ້ນ ຢູ່ທີ່ເຫດການແຜ່ນດິນໄຫວຄັ້ງໃຫຍ່ ເທິງຮອຍເລື່ອນວັງເຈົ້າ ໃນຮາວພຸດທະສັກກະຫຼາດ 2127 ແຜ່ນດິນໄຫວຄັ້ງນີ້ສົ່ງຜົນໃຫ້ໂຕເມືອງພິສະນຸໂລກຮາພະນາສູນ ແມ້ແຕ່ແມ່ນ້ຳແຄວນ້ອຍກໍປ່ຽນເສ້ນທາງບໍ່ຜ່ານພິສະນຸໂລກ ແຕ່ໄປບັນຈົບກັບແມ່ນ້ຳໂພ (ປະຈຸບັນຄືແມ່ນ້ຳນ່ານ ທີ່ເມືອງພິສະນຸໂລກລົງໄປແລະຍັງສົ່ງຜົນໃຫ້ພະສີລັດຕະນະມະຫາທາດພິສະນຸໂລກ ຫັກເປ່ເພໃນລັກສະນະທີ່ບູລະນະຄືນໄດ້ຢາກ ໃນການຟື້ນຟູເຈິ່ງກາຍເປັນການສ້າງພະປາງແບບອະຍຸດທະຍາຄອບທັບລົງໄປແທນທັງໝົດ

ຄວາມຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງ

ດ້ານຄວາມຈະເລີນ

ສະພາບເສດຖະກິດສະໄໝສຸໂຂໄທແມ່ນລະບົບເສດຖະກິດແບບເສລີນິຍົມ ດັງຂໍ້ຄວາມປາກົດໃນຫຼັກສິລາຈາລຶກຫຼັກທີ 1 ວ່າ "...ໃຄຈັກໃຄ່ຄ້າ ຊ້າງຄ້າ ໃຄຈັກໃຄ່ຄ້າມ້າຄ້າ ໃຄຈັກໃຄ່ຄ້າເງິນຄ້າ ທອງຄ້າ " ແລະ "...ເມືອງສຸໂຂໄທນີ້ດີ ໃນນ້ຳມີປາໃນນາມີເຂົ້າ..." ປະຊາຊົນປະກອບອາຊີບກະເສດຕະກຳດ້ວຍລະບົບການກະເສດແບບເພິ່ງພາທຳມະຊາດ ເຊັ່ນສັງຄົມໄທສ່ວນໃຫຍ່ໃນຊົນນະບົດປະຈຸບັນ ແລະ ສົ່ງອອກເຄື່ອງຖ້ວຍສັງຄະໂລກ