ເກມທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່
ເກມທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ (ພາສາອັງກິດ: Great Game) ແມ່ນການແຂ່ງຂັນລະຫວ່າງຈັກ ກະພັດອັງກິດ ແລະ ລັດເຊຍ ໃນສະຕະວັດທີ 19 ກ່ຽວກັບອິດທິພົນໃນ ອາຊີກາງ, ຕົ້ນຕໍໃນ ອັຟການິສຖານ, ເປີເຊຍ, ແລະ ທິເບດ. ສອງ ອານາຈັກອານານິຄົມ ໄດ້ນຳໃຊ້ການແຊກແຊງທາງການທະຫານ ແລະ ການເຈລະຈາທາງການທູດເພື່ອໄດ້ຮັບ ແລະ ກຳນົດເຂດດິນແດນໃນ ພາກພື້ນ ອາຊີໃຕ້. ລັດເຊຍ ໄດ້ເອົາຊະນະຕວກກີ, ແລະອັງກິດໄດ້ຂະຫຍາຍແລະກໍານົດຊາຍແດນຂອງ ອັງກິດອິນເດຍ . ໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 20, ເສັ້ນຂອງລັດເອກະລາດ, ຊົນເຜົ່າ, ແລະລາຊະວົງຈາກຝັ່ງ ທະເລ ແຄສເປຍ ໄປຫາ Himalayas ຕາເວັນອອກ ໄດ້ຖືກສ້າງເປັນ ການປົກປ້ອງ ແລະ ອານາເຂດ ຂອງສອງອານາຈັກ.
ເຖິງແມ່ນວ່າເກມທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ໄດ້ຖືກຫມາຍໂດຍຄວາມບໍ່ໄວ້ວາງໃຈ, intrigue ການທູດ, ແລະສົງຄາມພາກພື້ນ, ມັນບໍ່ເຄີຍໄດ້ລະເບີດເຂົ້າໄປໃນສົງຄາມເຕັມຮູບແບບໂດຍກົງລະຫວ່າງກໍາລັງອານານິຄົມລັດເຊຍແລະອັງກິດ.[1] ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ສອງປະເທດໄດ້ຕໍ່ສູ້ກັນໃນ ສົງຄາມ Crimean ຈາກ 1853 ຫາ 1856, ເຊິ່ງສົ່ງຜົນກະທົບຕໍ່ເກມທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່.[2][3] ຈັກກະບົດ ລັດເຊຍ ແລະ ອັງກິດ ຍັງໄດ້ຮ່ວມມືກັນຫຼາຍຄັ້ງໃນລະຫວ່າງການແຂ່ງຂັນເກມໃຫຍ່, ລວມທັງສົນທິສັນຍາຫຼາຍສະບັບແລະ ຄະນະກຳມະການເຂດແດນຂອງອັຟການີສະຖານ.
ອັງກິດ ຢ້ານວ່າ ການຂະຫຍາຍຕົວທາງໃຕ້ຂອງຣັດເຊຍ ຈະຂົ່ມຂູ່ອິນເດຍ ໃນຂະນະທີ່ ຣັດເຊຍ ຢ້ານການຂະຫຍາຍຜົນປະໂຫຍດຂອງອັງກິດ ເຂົ້າໄປໃນອາຊີກາງ. ຍ້ອນເຫດນັ້ນ, ອັງກິດຈຶ່ງຖືເປັນບຸລິມະສິດສູງໃນການປົກປັກຮັກສາທຸກວິທີທາງຂອງອິນເດຍ, ໃນຂະນະທີ່ຣັດເຊຍສືບຕໍ່ ຍຶດໝັ້ນການທະຫານຂອງອາຊີກາງ.[1][3] ໂດຍໄດ້ຮັບຮູ້ເຖິງຄວາມສຳຄັນຂອງອິນເດຍຕໍ່ຊາວອັງກິດ, ຄວາມພະຍາຍາມຂອງຣັດເຊຍໃນພາກພື້ນມັກມີເປົ້າໝາຍດຶງດູດການສຳປະທານຈາກພວກເຂົາເຈົ້າໃນເອີຣົບ,[2][4][5] ແຕ່ຫຼັງຈາກປີ 1801, ພວກເຂົາເຈົ້າບໍ່ມີເຈດຕະນາຮ້າຍແຮງທີ່ຈະໂຈມຕີອິນເດຍໂດຍກົງ.[6][2] ແຜນການສົງຄາມລັດເຊຍສໍາລັບປະເທດອິນເດຍທີ່ໄດ້ສະເຫນີແຕ່ບໍ່ເຄີຍເປັນເອກະສານລວມທັງແຜນ Duhamel ແລະ Khrulev ຂອງສົງຄາມ Crimean (1853-1856).[7]
ການແຂ່ງຂັນຂອງລັດເຊຍແລະອັງກິດໃນສະຕະວັດທີ 19 ໃນອາຊີໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນດ້ວຍການວາງແຜນ ຂອງອິນເດຍເດືອນມີນາຂອງໂປໂລ ແລະ ການບຸກລຸກຂອງລັດເຊຍໃນອີຣ່ານໃນປີ 1804-1813 ແລະ 1826-1828, ການຈັບຕົວເປີເຊຍເຂົ້າໄປໃນການແຂ່ງຂັນລະຫວ່າງອໍານາດການປົກຄອງ.[8] ອີງຕາມທັດສະນະທີ່ສໍາຄັນຫນຶ່ງ, ເກມທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນວັນທີ 12 ມັງກອນ 1830, ເມື່ອ Lord Ellenborough, ປະທານຄະນະກໍາມະການຄວບຄຸມ ສໍາລັບອິນເດຍ, ໄດ້ມອບຫມາຍໃຫ້ Lord Bentinck, ເຈົ້າແຂວງ, ສ້າງຕັ້ງເສັ້ນທາງການຄ້າໄປ Emirates ຂອງ Bukhara. ອັງກິດມີເປົ້າໝາຍສ້າງເຂດປົກປັກຮັກສາໃນ ອັຟການີສະຖານ, ແລະສະໜັບສະໜູນ ຈັກກະວັດໂອສະມັນ, Persia, Khiva, ແລະ Bukhara ເປັນ ປະເທດປ້ອງກັນ ຕ້ານການຂະຫຍາຍຕົວຂອງລັດເຊຍ. ສິ່ງດັ່ງກ່າວຈະປົກປັກຮັກສາອິນເດຍ ແລະ ເສັ້ນທາງການຄ້າທາງທະເລສຳຄັນຂອງອັງກິດ ໂດຍສະກັດກັ້ນຣັດເຊຍບໍ່ໃຫ້ມີທ່າເຮືອຢູ່ ອ່າວເປີເຊຍ ຫຼື ມະຫາສະໝຸດອິນເດຍ. ໃນຂະນະທີ່ ເຂດອິດທິພົນຂອງ ຣັດເຊຍແລະອັງກິດໄດ້ຂະຫຍາຍອອກແລະມີການແຂ່ງຂັນ,ຣັດເຊຍໄດ້ສະເໜີອັຟການີສະຖານເປັນເຂດທີ່ເປັນກາງ.[9]
ຕາມປະເພນີ, ເກມທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ມາຮອດລະຫວ່າງ 1895 ແລະ 1907. ໃນເດືອນກັນຍາ 1895, ລອນດອນແລະ Saint Petersburg ໄດ້ລົງນາມໃນອະນຸສັນຍາຄະນະກໍາມະການຊາຍແດນ Pamir, ໃນເວລາທີ່ຊາຍແດນລະຫວ່າງ Afghanistan ແລະ Empire ລັດເຊຍໄດ້ຖືກກໍານົດໂດຍໃຊ້ວິທີການທາງການທູດ.[10] ໃນເດືອນສິງຫາປີ 1907, ສົນທິສັນຍາແອງໂກ - ລັດເຊຍ ໄດ້ສ້າງພັນທະມິດລະຫວ່າງອັງກິດແລະລັດເຊຍ, ແລະກໍານົດການຄວບຄຸມຢ່າງເປັນທາງການໃນອັຟການິສຖານ, ເປີເຊຍ, ແລະທິເບດ.[11][12][13]
ອ້າງອີງ
ດັດແກ້- ↑ 1.0 1.1 Ewans 2004.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 "https://www.worldcat.org/oclc/796911". St. Petersburg and Moscow : Tsarist and Soviet foreign policy, 1814–1974.
{{cite book}}: External link in|chapter=<ref>tag; name ":043" defined multiple times with different content - ↑ 3.0 3.1 "The Great Game, 1856–1907: Russo-British Relations in Central and East Asia".
{{cite web}}:|archive-url=requires|archive-date=(help);|archive-url=requires|url=(help); Missing or empty|url=(help) Cite error: Invalid<ref>tag; name ":22" defined multiple times with different content - ↑ "An Endless Progression of Whirlwinds"
- ↑ "https://www.worldcat.org/oclc/51330174". Soviet Russia and Tibet : the debacle of secret diplomacy, 1918-1930s.
{{cite book}}: External link in|chapter= - ↑ The Cambridge History of Russia.
- ↑ "https://www.worldcat.org/oclc/927444240". Danger in Kashmir.
{{cite book}}: External link in|chapter= - ↑ "Qajar Iran at the centre of British–Russian confrontation in the 1820s".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Becker 2005.
- ↑ Morgan 1981.
- ↑ Mapping The Great Game: Explorers, Spies & Maps in Nineteenth-century Asia.
- ↑ Meyer, Karl E.. "The Editorial Notebook; Persia: The Great Game Goes On", The New York Times, 10 August 1987 (in en-US)
- ↑ "https://books.google.com/books?id=EojH3awYyHMC&dq=%22great+game%22+anglo-russian+%22convention%22+peter+hopkirk&pg=PA4". Setting the East Ablaze: On Secret Service in Bolshevik Asia.
{{cite book}}: External link in|chapter=