ຈັກກະວານ

ຈັກກະວານ (ອັງກິດ: cosmos) ແມ່ນເອກະພົບໃນຮູບແບບຊັບຊ້ອນແລະເປັນລະບຽບ ກົງຂ້າມກັບຄວາມຫຍຸ້ງເຫຍີງ (chaos). ຄຳວ່າ ຈັກກະວານ (cosmos) (ກະເລັກບູຮານ: κόσμος) ແມ່ນຄຳທີ່ນັກປັດຊະຍາ ປີຕາໂກລັດ ໃຊ້ກ່າວເຖິງຄວາມເປັນລະບຽບຂອງເອກະພົບ ແຕ່ຄໍານີ້ບໍ່ໄດ້ຮັບການໃຊ້ໃນພາສາສະໄໝໃໝ່ເທົ້າເຖິງຄິດຕະສະຕະວັດທີ 19 ເມື່ອນັກພູມສາດ ອະເລັກຊັນເດີ ຟອນ ຮຸມໂບນ ນໍາຄໍານີ້ຈາກກະເລັກບູຮານມາໃຊ້ໃໝ່ ໃນຊຸດປຶ້ມຂອງລາວ Kosmos ເຊິ່ງສົ່ງຜົນຕໍ່ມູມມອງສະໄໝໃໝ່ອົງລວມ ເຊິ່ງຖືວ່າເອກະພົບແມ່ນສິ່ງດຽວທີ່ປະຕິສຳພັນກັນ.

ຈັກກະວານວິທະຍາ

ຈັກກະວານແບບສະໄໝກາງໃນປຶ້ມ Cosmographia ຂອງ Peter Apian (Antwerp, ຄ.ສ. 1539).

ຈັກກະວານວິທະຍາ ແມ່ນການສຶກສາກ່ຽວກັບຈັກກະວານໃນຄວາມໝາຍຕ່າງໆ ຕາມບໍລິບົດ ຈັກກະວານວິທະຍາທັງໝົດມີເປົ້າໝາຍດຽວກັນ ແມ່ນການພະຍາຍາມເຮັດຄວາມເຂົ້າໃຈ ລະບຽບອັນເປັນໄນໃນການເປັນຢູ່ທັງໝົດ. ສາສະໜາແລະຮະບບປັດຊະຍາສ່ວນໃຫຍ່ມີຈັກກະວານວິທະຍາໃນຮູບແບບນີ້.

ຈັກກະວານວິທະຍາ ແມ່ນສາຂາໜຶ່ງໃນອະພິປັດຊະຍາ ເຊິ່ງອະທິບາຍກ່ຽວກັບທໍາມະຊາດຂອງເອກະພົບ ທິດສະດີຫຼືຫຼັກເຊິ່ງກ່າວເຖິງລະບຽບຕາມທໍາມະຊາດຂອງເອກະພົບ. ຄວາມໝາຍພື້ນຖານຂອງຈັກກະວານວິທະຍາ ແມ່ນວິທະຍາສາດຂອງຈຸດກໍາເນີດແລະການພັດທະນາຂອງເອກະພົບ. ໃນດາລາສາດສະໄໝໃໝ່ ທິດສະດີບິກແບງແມ່ນສົມມຸຕິຖານທີ່ມີຄົນສະໜັບສະໜູນຫຼາຍທີ່ສຸດ.

ເບິ່ງຄືວ່າ ຈາກສິ່ງນີ້ ລວມເຖິງຂໍ້ຄວາມໃນປຶ້ມຫົວທໍາອິດ (ຈາກ Philolaus) ຂອງຜົນງານກ່ຽວກັບການເລີ່ມຕົ້ນແລະການລຽນໂຕຂອງເອກະພົບ. ປຶ້ມຫົວທີສອງເໝືອນຈະເປັນການອະທິບາຍເຖິງທໍາມະຊາດຂອງເລກ ເຊິ່ງເປັນແກ່ນຂອງທຸກຢ່າງໃນປັດຊະຍາຂອງປີທາໂກລັດ (ໜ້າ 305).

ໃນຈັກກະວານວິທະຍາດ້ານກາຍະພາບ ຄໍາວ່າ ຈັກກະວານ ມັກຖືກໃຊ້ໃນທາງສະເພາະ ເພື່ອກ່າວເຖິງພາວະຕໍ່ເນື່ອງຂອງປະລິພູມ-ເວລາ ໃນ (ສົມມຸຕິຖານ) ພະຫຸພົບ ໂດຍຈັກກະວານ ຫຼື ເອກະພົບທີ່ສັງເກດໄດ້ ມັກຖືກຂຽນໂດຍໃຊ້ອັກສອນໂຕພິມໃຫຍ່ຂຶ້ນໜ້າ (Cosmos).

ເທວະວິທະຍາ

ໃນເທວະວິທະຍາ ຈັກກະວານຖືກສ້າງເທິງດາວຕ່າງໆ (ອາທິດ ຈັນ ດາວເຄາະ ແລະດາວອື່ນ). ໃນເທວະວິທະຍາສາສະໜາຄິດ ຄໍານີ້ຖືກໃຊ້ໃນຄວາມໝາຍດຽວກັບຄໍາວ່າ ອີອອນ (aion) ເພື່ອກ່າວເຖິງ "ຊີວິດເຊິ່ງລຶ້ງໂລກ" ຫຼື "ໂລກໃບນີ້" ຫຼື "ຍຸກນີ້" ເຊິ່ງໃຊ້ກົງຂ້າມກັບ "ຊີວິດຫຼັງຄວາມຕາຍ" (afterlife) ຫຼື "ໂລກທີ່ພວມມາເຖິງ" (World to Come).