ເຈົ້າຊາຍ ເພັດຊະຣາດ ຣັດຕະນະວົງສາ
ເຈົ້າຊາຍ ເພັດຊະຣາດ ຣັດຕະນະວົງສາ (ເກີດ 19 ມັງກອນ 1890 – 14 ຕຸລາ 1959) ຖືກຂະໜານນາມວ່າ 'ບຸຣຸດເຫລັກ' ແຫ່ງລາຊະອານາຈັກລາວ, ເຄີຍເປັນມະຫາ ອຸປຣາຊ ຫລື ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ ຜູ້ທີ 1 ຂອງ ຫຼວງພຣະບາງ ໃນ ຝຣັ່ງ ລາວ ແຕ່ວັນທີ 21 ສິງຫາ 1941 ຫາ 10 ຕຸລາ 1945, ແລະ ເປັນ ປະມຸກລັດລາວ ລະຫວ່າງ 12 ຕຸລາ 1945 ຫາ 4 ເມສາ 1946 .
ເພັດຊະຣາດ ຣັດຕະນະວົງສາ | |
|---|---|
 | |
| ປາມຸກລັດຂອງລາວ | |
| ດຳລົງຕຳແໜ່ງ 12 ຕຸລາ 1945 – 24 ເມສາ 1946 | |
| ກ່ອນໜ້າ | ສີສະຫວ່າງວົງ |
| ຖັດໄປ | ສີສະຫວ່າງວົງ |
| ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ ຫຼວງພະບາງ | |
| ດຳລົງຕຳແໜ່ງ 21 ສິງຫາ 1941 – 10 ຕຸລາ 1945 | |
| ເຈົ້າແຜ່ນດິນ | ສີສະຫວ່າງວົງ |
| ກ່ອນໜ້າ | Office created |
| ຖັດໄປ | ພະຍາ ຄຳມ້າວ |
| ຂໍ້ມູນສ່ວນບຸກຄົນ | |
| ເກີດ | 19 ມັງກອນ ຄ.ສ. 1890 ຫຼວງພະບາງ ອານາຈັກຫຼວງພະບາງ |
| ເສຍຊີວິດ | 14 ຕຸລາ ຄ.ສ. 1959 (69 ປີ) ຫຼວງພະບາງ ອານາຈັກລາວ |
| ພັກການເມືອງ | ລາວອິດສະລະ (1945-1949) |
| ຄູ່ສົມລົດ | Nhin Kham Venne Apinnaphon Yongchaiyudh |
| ບຸບພະກາລີ |
|
ຊີວະປະຫວັດ
ດັດແກ້ຊີວິດຊ່ວງຕົ້ນ
ດັດແກ້ເຈົ້າເພັດຊະລາດ ເກີດໃນວັນທີ 19 ມັງກອນ 1890 ທີ່ ອານາຈັກຫຼວງພະບາງ, ເປັນລູກຊາຍຄົນທີ 2 ຂອງ ອຸປະຮາດ ບຸນຄົງ ແລະ ພັນລະຍາຄົນທີສອງຂອງເພີ່ນຄື ເຈົ້າຍິງທອງສີ. ນ້ອງຊາຍຄົນໜຶ່ງຂອງເພີ່ນແມ່ນ ສຸວັນນະພູມາ . ເມຍຄົນທີສິບເອັດຂອງບຸນກອງແມ່ນມານດາຂອງທ່ານ ສຸພານຸວົງ. ຫຼວງພະບາງໄດ້ຕົກເປັນ ດິນແດນຂອງຝຣັ່ງ ໃນປີ ຄສ 1893. ເພັດຊະຣາດ ໄດ້ໄປສຶກສາຢູ່ Lycée Chasseloup-Laubat ທີ່ ເມືອງ Saigon ແລະສືບຕໍ່ໃນປີ 1905 ທີ່ Lycée Montaigne ແລະ École colonale ໃນປາຣີ. ເພີ່ນໄດ້ກັບຄືນປະເທດລາວໃນປີ ຄສ 1912, ແຕ່ງງານກັບເຈົ້າຍິງ Nhin Kham Venne ໃນປີ 1913 ແລະ ໄດ້ເລີ່ມເຮັດວຽກເປັນນາຍພາສາໃຫ້ພໍ່ຂອງເພີ່ນ.
ຮັບໃຊ້ລັດຖະບານ: 1914-1941
ດັດແກ້ປີ 1914 ທ່ານໄດ້ເຂົ້າເປັນເຈົ້າໜ້າທີ່ຢູ່ຫ້ອງວ່າການເຈົ້າຄອງ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ຂອງຝຣັ່ງ. ສອງປີຕໍ່ມາເພີ່ນໄດ້ຮັບການເລື່ອນຕໍາແໜ່ງເປັນຜູ້ຊ່ວຍເລຂາທິການຂອງເຈົ້າແຂວງຝຣັ່ງ. ໃນປີ 1919 ໄດ້ຮັບນາມມະຍົດເປັນ ສົມເດັດເຈົ້າ Ratsaphakhinay, ເປັນນາມມະຍົດຂອງພໍ່ ແລະ ເປັນໜຶ່ງໃນລຳດັບຊັ້ນສູງຂອງປະເທດ. ປີດຽວກັນນັ້ນ, ທ່ານໄດ້ຮັບການແຕ່ງຕັ້ງເປັນຜູ້ອຳນວຍການວຽກງານຊົນເຜົ່າຂອງປະເທດລາວດຳເນີນການຢູ່ພາຍໃຕ້ ເຈົ້າແຂວງຝຣັ່ງຢູ່ລາວ .
ໃນຖານະເປັນ ມະຫາອຸປະຣາດສຸດທ້າຍຂອງປະເທດ, ທ່ານໄດ້ກາຍເປັນຜູ້ນໍາຂອງປະເທດລາວທີ່ທັນສະໄຫມ. ພະອົງໄດ້ສ້າງຕັ້ງລະບົບການຈັດຕັ້ງແລະຕຳແໜ່ງຂອງລັດຖະກອນ, ແຜນການເລື່ອນຊັ້ນ ແລະ ບຳນານ, ແລະສ້າງສະພາກ່ຽວກັບການປຶກສາ, ໄດ້ຈັດຕັ້ງສະພາທີ່ປຶກສາຂອງກະສັດຄືນໃໝ່. ເຈົ້າຊາຍເພັດຊະລາດ ໄດ້ຈັດຕັ້ງລະບົບການບໍລິຫານຂອງພະສົງຂອງສາສະໜາພຸດຄືນໃໝ່, ແລະ ໄດ້ສ້າງຕັ້ງລະບົບໂຮງຮຽນເພື່ອສຶກສາບັນດາພະສົງເປັນພາສາ ປາລີ . ໄດ້ສ້າງສະຖາບັນກົດໝາຍ ແລະ ບໍລິຫານ ເພື່ອຝຶກອົບຮົບພະນັກງານຂັ້ນຕົ້ນ.
ການຍຶດຄອງຍີ່ປຸ່ນ ແລະ ລາວອິດສະລາ: 1941–1957
ດັດແກ້
ເຈົ້າຊາຍເພັດຊະຣາດ ມີບົດບາດເດັ່ນໃນການເມືອງລາວກ່ອນ ແລະ ພາຍຫຼັງການຍຶດຄອງຂອງຍີ່ປຸ່ນ. ພຣະອົງໄດ້ເປັນນາຍົກລັດຖະມົນຕີຂອງຫຼວງພະບາງ, ເລີ່ມແຕ່ເດືອນສິງຫາ 1941, [1] ມີຊື່ສຽງພາຍໃຕ້ຄໍາສັນຍາສຳລັບອໍານາດຈາກຍີ່ປຸ່ນ. ແຕ່ປີ 1941 ຫາ 1945, ເພັດຊະລາດ ໄດ້ພະຍາຍາມ ເຂົ້າແທນທີ່ ເຈົ້າໜ້າທີ່ລາວ ແລະ ວຽດນາມ, ແຕ່ໃນພາກພື້ນຂອງວຽດນາມ, ການຕໍ່ຕ້ານຈາກ ຊົນຊັ້ນກຳມະກອນ ທ້ອງຖິ່ນ ແຮງເກີນໄປ. [2]
ໃນເດືອນ ມີນາ ປີ 1945 ຍີ່ປຸ່ນໄດ້ໂຄ່ນລົ້ມການປົກຄອງຂອງຝຣັ່ງ ໃນທຸກຂົງເຂດ ອິນດູຈີນ, ລວມທັງປະເທດລາວ. ວັນທີ 8 ເມສາ 1945 ກະສັດ ສີສະວ່າງວົງ ໄດ້ປະກາດ-ພາຍໃຕ້ການກົດດັນຂອງຍີ່ປຸ່ນ ແລະ ດ້ວຍການຮຽກຮ້ອງຂອງ ເພັດຊະລາດ-ວ່າ ອານາຈັກຂອງພະອົງ ບໍ່ໄດ້ເປັນດິນແດນຂອງຝຣັ່ງອີກຕໍ່ໄປ. ຫຼັງຈາກນັ້ນບໍ່ດົນ, ໃນວັນທີ 28 ສິງຫາ 1945, ຍີ່ປຸ່ນຍອມຈໍານົນ.
ໃນສູນຍາກາດອຳນາດ, ເພັດຊະລາດ ໄດ້ເຕົ້າໂຮມເອົາແຂວງພາກໃຕ້ຂອງລາວເຂົ້າກັບແຂວງຫລວງພະບາງ. ເລື່ອງນີ້ເຮັດໃຫ້ເກີດການບໍ່ເຫັນດີຈາກກະສັດສີສະວ່າງວົງທີ່ສະໜັບສະໜູນຝຣັ່ງ, ເຊິ່ງໄດ້ຕົກລົງກັບຝຣັ່ງວ່າເພີ່ນຕັ້ງໃຈໃຫ້ປະເທດສືບຕໍ່ສະຖານະໃນອະດີດຂອງມັນຄືເມືອງຂຶ້ນຝຣັ່ງ. ເພັດຊະລາດ ໄດ້ສົ່ງໂທລະເລກເຖິງເຈົ້າແຂວງຂອງລາວທັງໝົດ ແຈ້ງໃຫ້ຊາບກ່ຽວກັບການຍອມຈຳນົນຂອງຍີ່ປຸ່ນ ບໍ່ໄດ້ສົ່ງຜົນກະທົບເຖິງຄວາມເປັນເອກະລາດຂອງລາວ ແລະ ເຕືອນໃຫ້ພວກເຂົາຕໍ່ຕ້ານການແຊກແຊງຈາກຕ່າງປະເທດ. ວັນທີ 15 ກັນຍາ ເຈົ້າເພັດຊະລາດ ໄດ້ປະກາດເປັນຄວາມເປັນເອກະພາບຂອງລາຊະອານາຈັກລາວ ເຊິ່ງໄດ້ເຮັດໃຫ້ກະສັດລາວປົດເພີ່ນອອກຈາກຕຳແໜ່ງເປັນນາຍົກລັດຖະມົນຕີໃນວັນທີ 10 ຕຸລາ.
ເຈົ້າເພັດຊະລາດ ແລະ ຜູ້ຮັກຊາດລາວອື່ນໆ ກໍໄດ້ສ້າງຕັ້ງ ຂະບວນການ ລາວອິດສະຣາ ( ລາວເສລີ ຫລື Free Laos) ແລະ ຍຶດຄອງປະເທດ. ສະພາຊົ່ວຄາວຂອງລາວອິດສະລາພາຍໃຕ້ເຈົ້າເພັດຊະລາດໄດ້ປະກາດປົດກະສັດແລະແຕ່ງຕັ້ງເພັດຊະລາດເປັນ "ປະມຸກລັດ". ເມື່ອຝຣັ່ງໄດ້ຍຶດເອົາປະເທດລາວຄືນ, ເຈົ້າເພັດຊະລາດ ໄດ້ຫລົບໜີໄປ ປະເທດໄທ ໃນເດືອນເມສາ ປີ 1946, ບ່ອນທີ່ເພິ່ນໄດ້ນຳພາລັດຖະບານລາວອິດສະລະພັດຖິ່ນ. ກຸ່ມດັ່ງກ່າວໄດ້ຖືກຍຸບລົງໃນປີ 1949 ແລະອະດີດສະມາຊິກໄດ້ຖືກອະນຸຍາດໃຫ້ກັບຄືນໄປປະເທດລາວພາຍໃຕ້ການນິລະໂທດກຳ.
ກັບຄືນ: ຄສ 1957–1959
ດັດແກ້ໃນເດືອນ ມີນາ 1957, ເພີ່ນໄດ້ກັບຄືນມາວຽງຈັນ, ໄດ້ຮັບການຕ້ອນຮັບຢ່າງຈິງຈັງ. ໃນວັນທີ 10 ເມສາ 1957, ເພີ່ນໄດ້ເດີນທາງໄປ ຫຼວງພະບາງ ທາງລົດຍົນ ແລະ ໄດ້ຮັບການຕ້ອນຮັບຈາກປະຊາຊົນ, ພະນັກງານລັດຖະກອນ, ຕຳຫຼວດ ແລະ ທະຫານເປັນຈຳນວນຫຼວງຫຼາຍ. ໃນວັນທີ 16 ເມສາ, ໄດ້ເຂົ້າຢ້ຽມຂໍ່ານັບເຈົ້າຊີວິດສີສະຫວ່າງວົງ ແລະ ໄດ້ຮັບນາມມະຍົດເຈົ້າອຸປະຣາຊາແຫ່ງ ລາຊະອານາຈັກລາວ ຄືນໃໝ່. ໃນເດືອນທັນວາ 1957, ທ່ານໄດ້ໄປຢ້ຽມຢາມ ເມືອງຊຳເໜືອ ແລະ ຜົ້ງສາລີ ບ່ອນທີ່ສະເດັດສຸພານຸວົງ ໄດ້ສະເໜີການກັບຄືນມາຂອງ ຝ່າຍປະເທດລາວ ໃນສອງແຂວງພາກເໜືອ.
ພະອົງໄດ້ຮັບການສະເໜີທີ່ພັກຂອງລັດຖະບານໃນນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ, ແຕ່ທ່ານມັກຢູ່ເຮືອນວິນລາຂອງຕົນ, ຊຽງແກ້ວ, ທີ່ຫຼວງພະບາງພ້ອມກັບພະສະໜົມຄົນໄທ, ແມ່ອະພິພອນ. ໃນຕົ້ນເດືອນຕຸລາ ປີ 1959 ລັດຖະບານ ຜຸຍ ຊະນະນິກອນ ໄດ້ຕັດສິນໃຈນຳໃຊ້ເຮືອນພັກທາງການຂອງ ເຈົ້າເພັດຊະຣາດ ທີ່ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ເປັນສໍານັກງານນາຍົກລັດຖະມົນຕີຫລັງໃໝ່. ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ອອກຈາກຕຶກອາຄານແລະນຳສົ່ງເຄື່ອງຂອງສ່ວນຕົວຂອງເພີ່ນໂດຍທາງເຮືອໄປແຂວງຫລວງພະບາງ ຊຶ່ງເຮັດໃຫ້ເພີ່ນເສຍໃຈຢ່າງຫລວງຫລາຍ. ວັນທີ 14 ຕຸລາ 1959 ເພັດຊະຣາດ ໄດ້ຮັບການປິ່ນປົວພະຍາດທີ່ໂຮງໝໍ, ດ້ວຍອາການຕົກເລືອດໃນສະໝອງ ຢ່າງໜັກ. ທ່ານໝໍຝຣັ່ງຄົນໜຶ່ງໄດ້ຜ່າຕັດໃຫ້ເພີ່ນ, ແຕ່ມັນຊ້າເກີນໄປແລ້ວ. ເພີ່ນໂຄມ້າ ແລະໄດ້ເສຍຊີວິດດ້ວຍໄວອາຍຸ 69 ປີ.
ລາງວັນ
ດັດແກ້
Legion of Honour- Chevalier of the Ordre des Palmes académiques (ຝຣັ່ງ)
Sena Jayaseddh Medal (ອານາຈັກກຳປູເຈຍ)[3]- Officer of the Royal Order of Sowathara (ກຳປູເຈຍ)[4]
- ແລະລາງວັນອື່ນໆ
ເອກະສານອ້າງອີງ
ດັດແກ້- Sila Viravong: Chao Phetcharat - Strong Man of Kingdom of Laos, Thai Translation by Sommai Premjit, Matichon Press, BE 2542 (AD 1999), ISBN 974-321-465-8
- Søren Ivarsson and Christopher E. Goscha: Prince Phetsarath (1890–1959): Nationalism and Royalty in the Making of Modern Laos, Journal of Southeast Asian Studies (2007), 38: 55–81, Cambridge University Press
- ↑ "http://asc.mcu.ac.th/database/wp-content/uploads/2018/06/A-Short-History-of-Laos.pdf". A Short history of Laos, the land in between.
{{cite book}}: External link in|chapter= - ↑ Author = Long Nguyen Chum Plains - epic Hmong Chapter 6 France again. Platform independent short. Archived 2012-06-13 at the Wayback Machine
- ↑ "Indochina Medals - Cambodia - CM05 Sena Jayaseddh Medal".
{{cite web}}:|archive-url=requires|archive-date=(help);|archive-url=requires|url=(help); Missing or empty|url=(help) - ↑ "Indochina Medals - Cambodia - CM15 Royal Order of Sowathara".
{{cite web}}:|archive-url=requires|archive-date=(help);|archive-url=requires|url=(help); Missing or empty|url=(help)