ວິກິພີເດຍ

ຊູເປີມູນ

ຊູເປີມູນ ແມ່ນປະກົດການທາງດາລາສາດເຊິ່ງເປັນ ເດືອນເພັງ ຫຼື ເດືອນແຮມ ໂດຍເກີດຂຶ້ນພ້ອມກັບການເຂົ້າໃກ້ໂລກທີ່ສຸດຂອງດວງຈັນໃນວົງໂຄຈອນຂອງມັນ ເຮັດໃຫ້ເຮົາເບິ່ງເຫັນວ່າດວງຈັນມີຂະໜາດໃຫຍ່ກວ່າປົກກະຕິເມື່ອແນມເບິ່ງຈາກໂລກ.[1] ສັບສະເພາະສຳລັບເອີ້ນປະກົດການນີ້ແມ່ນ ຈຸດໃກ້ທີ່ສຸດຂອງວົງໂຄຈອນຮອບໂລກ-ຈຸດໂຄຈອນຂອງດາວທີ່ຢູ່ກົງກັນຂ້າມກັນ ຂອງລະບົບໂລກ-ດວງຈັນ-ດວງຕາເວັນ. ຄຳວ່າ "ຊູເປີມູນ" ບໍ່ແມ່ນຊື່ທາງດາລາສາດ ແຕ່ເປັນຊື່ທີ່ມີຕົ້ນກຳເນີດມາຈາກໂຫລາສາດສະໄໝໃໝ່.[2] ຄວາມກ່ຽວຂ້ອງຂອງດວງຈັນກັບລະດັບນ້ຳຂຶ້ນ-ນ້ຳລົງໃນໂລກໄດ້ນຳໄປສູ່ການກ່າວອ້າງວ່າປະກົດການຊູເປີມູນອາດຈະກ່ຽວກັບຄວາມສ່ຽງທີ່ເພີ່ມຂຶ້ນຂອງໄພພິບັດຕ່າງໆເຊັ່ນ: ແຜ່ນດີນໄຫວ ແລະ ພູໄຟລະເບີດ ເປັນຕົ້ນ ແຕ່ວ່າຫຼັກຖານຂອງການເຊື່ອມໂຍງດັ່ງກ່າວແມ່ນຍັງບໍ່ຊັດເຈນ.[3]

ຮູບພາບຊູເປີມູນທີ່ເກີດຂຶ້ນເມື່ອວັນທີ 19 ມີນາ 2011 (ຂວາ), ທຽບກັບຮູບພາບຂອງດວງຈັນຂະໜາດທົ່ວໄປໃນວັນທີ 20 ທັນວາ 2010 (ຊ້າຍ) ເຊິ່ງເບິ່ງເຫັນຈາກໃນໂລກ
ພາບຊູເປີມູນທີ່ເກີດຂຶ້ນໃນວັນທີ 19 ມີນາ 2011 ມີໄລຍະຫ່າງຈາກໂລກ 356,577 ກິໂລແມັດ (221,567 ໄມ). ຄັ້ງຫຼ້າສຸດທີ່ເກີດປະກົດການຊູເປີມູນທີ່ມີໄລຍະຫ່າງຈາກໂລກໜ້ອຍທີ່ສຸດແມ່ນໃນປີ 1993. ມັນມີຄວາມສະຫວ່າງຫຼາຍກວ່າປົກກະຕິ 30% ແລະ ໃຫຍ່ກວ່າປົກກະຕິ 14% ເມື່ອທຽບກັບດວງຈັນເຕັມດວງທີ່ຢູ່ໃນຕຳແໜ່ງໄກສຸດຈາກໂລກ.

ສ່ວນເຫດການກົງກັນຂ້າມແມ່ນເອີ້ນວ່າໄມໂຄຣມູນ[4] ເຊິ່ງເຫດການນີ້ບໍ່ຄ່ອຍເປັນທີ່ຮູ້ຈັກປານໃດເມື່ອທຽບກັບຊູເປີມູນ.

ໃນບາງຄັ້ງ ຊູເປີມູນເກີດຂຶ້ນພ້ອມກັນກັບຈັນທະຄາດເຕັມດວງ ຫຼື ກົບກິນເດືອນເຕັມດວງ. ເຫດການຫຼ້າສຸດເກີດຂຶ້ນເມື່ອວັນທີ 27-28 ກັນຍາ 2015 ເຊິ່ງທີ່ຄັ້ງຕໍ່ໄປຈະເກີດຂຶ້ນອີກໃນເດືອນຕຸລາ 2033.[5] ປະກົດການຊູເປີມູນຄັ້ງຕໍ່ໄປຈະເກີດຂຶ້ນໃນວັນທີ 13-14 ພະຈິກ 2016.

ໄລຍະຫ່າງ

ດັດແກ້

ໄລຍະຫ່າງຂອງດວງຈັນມີຄວາມແຕກຕ່າງກັນໃນແຕ່ລະເດືອນ ເຊິ່ງຢູ່ລະຫວ່າງປະມານ 357,000 ກິໂລແມັດ ຫາ 406,000 ກິໂລແມັດ ເຊິ່ງຂຶ້ນກັບແຕ່ລະໄລຍະຂອງການໂຄຈອນຮອບໂລກ.[6][7][8]

ດວງຈັນເຕັມດວງເມື່ອຢູ່ຈຸດທີ່ໃກ້ໂລກທີ່ສຸດຂອງວົງໂຄຈອນ ຈະເຫັນວ່າເສັ້ນຜ່າສູນກາງມີຂະໜາດໃຫຍ່ຂຶ້ນ 14% (ຫຼື ເນື້ອທີ່ໃຫຍ່ຂຶ້ນປະມານ 30%) ແລະ ມີຄວາມສະຫວ່າງເພີ່ມຂຶ້ນ 30% ເມື່ອທຽບກັບດວງຈັນຂະໜາດທົ່ວໄປເມື່ອຢູ່ຈຸດທີ່ໄກທີ່ສຸດຈາກໂລກເຊິ່ງເອີ້ນວ່າ apogee.[9]

ການນິຍາມຊື່

ດັດແກ້

ຄຳວ່າ ຊູເປີມູນ ປະດິດຂຶ້ນໂດຍນັກໂຫລາສາດຊື່ວ່າ ຣິຊາດ ໂນນ (Richard Nolle) ໃນປີ 1979 ເຊິ່ງໄດ້ໃຫ້ນິຍາມວ່າ:

...ເດືອນແຮມ ຫຼື ເດືອນເພັງທີ່ເກີດຂຶ້ນເມື່ອດວງຈັນຢູ່ທີ່ ຫຼື ເຂົ້າໃກ້ (ໃນຂອບເຂດ 90% ຂອງ) ໄລຍະໃກ້ໂລກທີ່ສຸດຂອງວົງໂຄຈອນ (ຈຸດໂຄຈອນໃກ້ໂລກທີ່ສຸດ). ສະຫຼຸບຄື ໂລກ, ດວງຈັນ ແລະ ດວງຕາເວັນ ທັງໝົດຮຽງຕົວຢູ່ໃນເສັ້ນຊື່ດຽວກັນ ໂດຍດວງຈັນຢູ່ໃນໄລຍະໃກ້ໂລກທີ່ສຸດ.[10]

Nolle ໄດ້ອ້າງອີກວ່າດວງຈັນໄດ້ກໍ່ໃຫ້ເກີດ "ແຮງກະຕຸ້ນທາງທໍລະນີຟີຊິກ" ໃນລະຫວ່າງເວລາທີ່ເກີດປະກົດການຊູເປີມູນ. ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມ Nolle ບໍ່ເຄີຍກ່າວເຖິງເລີຍວ່າຍ້ອນຫຍັງຈຶ່ງເລືອກຕົວເລກ 90.[2]

ຄຳວ່າ ຊູເປີມູນ ບໍ່ໄດ້ຮັບການຍອມຮັບ ຫຼື ໃຊ້ກັນຢ່າງກວ້າງຂວາງໃນປະຊາຄົມດາລາສາດ ແຕ່ຈະໃຊ້ຄຳວ່າ perigee-syzygy ຫຼື ເດືອນແຮມ ຫຼື ເດືອນເພັງທີ່ໃກ້ໂລກທີ່ສຸດ ແທນ.[11] Perigee ແມ່ນຈຸດທີ່ດວງຈັນໂຄຈອນເຂົ້າໃກ້ໂລກທີ່ສຸດ ແລະ Syzygy ແມ່ນເຫດການທີ່ເກີດຂຶ້ນເມື່ອໂລກ, ດວງຈັນ ແລະ ດວງຕາເວັນໂຄຈອນມາຢູ່ໃນເສັ້ນຊື່ດຽວກັນ ເຊິ່ງຈະເກີດຂຶ້ນໃນທຸກໆວັນເດືອນເພັງ ຫຼື ເດືອນແຮມ. ດັ່ງນັ້ນ ຊູເປີມູນຈຶ່ງອາດເປັນສອງປະກົດການນນີ້ທີ່ເກີດຂຶ້ນພ້ອມກັນເຖິງແມ່ນວ່າອາດຈະບໍ່ເກີດຂຶ້ນພ້ອມກັນຢ່າງສົມບູນໃນແຕ່ລະຄັ້ງກໍ່ຕາມ.

ຄວາມຖີ່ໃນການເກີດ

ດັດແກ້

ຮອບວຽນຂອງເດືອນເພັງ ແມ່ນໄລຍະເວລາລະຫວ່າງການຮຽງຕົວກັນຂອງຈຸດທີ່ໃກ້ສຸດຂອງດວງຈັນໃນວົງໂຄຈອນ ກັບດວງຕາເວັນ ແລະ ໂລກ ເຊິ່ງແມ່ນປະມານ 13.9443 ເດືອນ (ປະມານ 411.8 ວັນ). ດັ່ງນັ້ນ ໃນປະມານທຸກໆເດືອນເພັງຄັ້ງທີ 14 ກໍຈະເກີດປະກົດການຊູເປີມູນຂຶ້ນ. ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມ ໃນໄລຍະເວລາເຄິ່ງໜຶ່ງຂອງຮອບວຽນ, ເດືອນເພັງຈະເຂົ້າໃກ້ຈຸດທີ່ໃກ້ໂລກທີ່ສຸດຂອງວົງໂຄຈອນ ແລະ ເດືອນແຮມກ່ອນ ແລະ ຫຼັງຈາກນັ້ນສາມາດເປັນຊູເປີມູນໄດ້. ດັ່ງນັ້ນ ອາດຈະເກີດປະກົດການຊູເປີມູນໄດ້ເຖິງ 3 ຄັ້ງຕໍ່ໜຶ່ງຮອບວຽນຂອງເດືອນເພັງ.

ເພາະວ່າ 13.9443 ແລະ 14 ມີຄ່າຄວາມແຕກຕ່າງກັນປະມານ 1⁄18, ຊູເປີມູນຈະມີຄວາມແຕກຕ່າງກັນໃນໄລຍະເວລາ 18 ຮອບວຽນຂອງເດືອນເພັງ (ປະມານ 251 ເດືອນ ຫຼື 20.3 ປີ). ໝາຍຄວາມວ່າ ປະມານໜຶ່ງທົດສະວັດ ປະກົດການຊູເປີມູນທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດຈະເກີດຂຶ້ນໃນມື້ເດືອນເພັງ ແລະ ໃນອີກໜຶ່ງທົດສະວັດຕໍ່ມາປະກົດການຊູເປີມູນທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດຈະເກີດຂຶ້ນໃນມື້ເດືອນແຮມ.

ຜົນກະທົບຕໍ່ປະກົດການນ້ຳຂຶ້ນ-ນ້ຳລົງ

ດັດແກ້

ຜົນກະທົບທີ່ມີຮ່ວມກັນຂອງດວງຕາເວັນ ແລະ ດວງຈັນຕໍ່ກັບນ້ຳໃນມະຫາສະໝຸດໃນໂລກເຊິ່ງເອີ້ນວ່າ ປະກົດການນ້ຳຂຶ້ນ-ນ້ຳລົງ,[12] ໂດຍນ້ຳຈະມີລະດັບສູງທີ່ສຸດເມື່ອດວງຈັນເປັນເດືອນເພັງ ຫຼື ເດືອນແຮມ.[13] ໃນມື້ທີ່ດວງຈັນຢູ່ໃນຈຸດໂຄຈອນທີ່ໃກ້ໂລກທີ່ສຸດ ແຮງທີ່ເຮັດໃຫ້ເກີດປະກົດການນ້ຳຂຶ້ນ-ນ້ຳລົງ (ແຮງໄທດັນ) ຈະມີຄວາມແຮງເພີ່ມຂຶ້ນ[14] ເຮັດໃຫ້ເກີດປະກົດການນ້ຳຂຶ້ນ-ນ້ຳລົງສູງ ຫຼື ຕ່ຳທີ່ສຸດ. ແຕ່ເຖິງແມ່ນວ່າຈະຢູ່ໃນຈຸດທີ່ມີຄວາມແຮງທີ່ສຸດ ແຮງດັ່ງກ່າວກໍ່ຍັງຖືວ່າຂ້ອນຂ້າງອ່ອນແຮງ[7] ແລະ ສົ່ງຜົນໃຫ້ເກີດມີຄວາມແຕກຕ່າງຂອງລະດັບນ້ຳຫຼາຍນິ້ວ.[15]

ເນື່ອງຈາກແຮງໄທດັນ (ແຮງທີ່ເຮັດໃຫ້ເກີດປະກົດການນ້ຳຂຶ້ນ-ນ້ຳລົງ) ເປັນໄປຕາມກົດການກຳລັງສາມຜົກຜັນ ແຮງນີ້ຈະມີຄວາມແຮງເພີ່ມຂຶ້ນ 19% ຫຼາຍກວ່າປົກກະຕິ.[ຕ້ອງການອ້າງອີງ] ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມ ເນື່ອງຈາກລະດັບນ້ຳຂຶ້ນ-ນ້ຳລົງມີຄວາມແຕກຕ່າງກັນໃນແຕ່ລະບ່ອນທົ່ວໂລກ, ນີ້ອາດບໍ່ໄດ້ໝາຍຄວາມວ່າຊູເປີມູນມີຜົນກະທົບໂດຍກົງຕໍ່ກັບປະກົດການດັ່ງກ່າວ.

ໄດ້ມີການກ່າວອ້າງວ່າ ຊູເປີມູນໃນວັນທີ 19 ມີນາ່ 2011 ເປັນຕົ້ນເຫດທີ່ເຮັດໃຫ້ເຮືອຈຳນວນ 5 ລຳຫຼົ້ມໃນຊ່ອງແຄບໂຊເລັນໃນສະຫະລາຊະອານາຈັກ,[16] ແຕ່ວ່າການກ່າວຫາດັ່ງກ່າວບໍ່ມີຫຼັກຖານມາຢັ້ງຢືນແຕ່ຢ່າງໃດ.

ຄວາມເຊື່ອມໂຍງກັບໄພພິບັດທາງທຳມະຊາດ

ດັດແກ້

ສື່ຕ່າງໆໄດ້ມີການຄາດຄະເນວ່າໄພພິບັດທາງທຳມະຊາດຕ່າງໆເຊັ່ນ: ແຜ່ນດິນໄຫວ ແລະ ສຶນາມິໃນໂທໂຮະກຸໃນປີ 2011 ແລະ ແຜ່ນດິນໄຫວ ແລະ ສຶນາມິໃນມະຫາສະໝຸອິນເດຍໃນປີ 2004 ມີຄວາມເຊື່ອມໂຍງກັບປະກົດການຊູເປີມູນ.[17][18] ແຜ່ນດິນໄຫວລະດັບ 7.5 ເຊິ່ງມີສູນກາງທີ່ທິດຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອຂອງເມືອງຄັນເວີເດັນໃນປະເທດນິວຊີແລນ ເມື່ອເວລາ 12.02 ກາງຄືນ ຕາມເວລາທ້ອງຖິ່ນ ຂອງວັນທີ 14 ພະຈິກ 2016 ກໍໄດ້ເກີດຂຶ້ນພ້ອມກັນກັບປະກົດການຊູເປີມູນ.[19][20] ຍັງບໍ່ພົບຫຼັກຖານທີ່ຊີ້ໃຫ້ເຫັນວ່າປະກົດການຊູເປີມູນ ແລະ ໄພແຜ່ນດິນໄຫວຂະໜາດໃຫຍ່ຕ່າງໆມີຄວາມກ່ຽວຂ້ອງກັນ.[21][22][23]

ຄັງຮູບພາບ

ດັດແກ້
  •  
    ຊູເປີມູນຢູ່ທີ່ເມືອງມຶນສະເຕີ, ປະເທດເຢຍລະມັນ ເມື່ອວັນທີ 19 ມີນາ 2011
  •  
    ຊູເປີມູນເມື່ອວັນທີ23 ມິຖຸນາ 2013 ທີ່
    ພະລາຊະວັງອະຈິດພາວັນ, ປະເທດອິນເດຍ
  • ເລຂາຄະນິດຂອງວົງໂຄຈອນຂອງ
    ດວງຈັນເປັນຮູບເຄື່ອນໄຫວ ໃນລະຫວ່າງປີ 2014
  •  
    ຊູເປີມູນຈັນທະຄາດ ເມື່ອວັນທີ 28 ກັນຍາ 2015 ເຊິ່ງເບິ່ງເຫັນຈາກເມືອງມິວນິກ, ປະເທດເຢຍລະມັນ

ອ້າງອີງ

ດັດແກ້
  1. ↑ Staff. "Revisiting the Moon", New York Times, September 7, 2014. ຮຽກຂໍ້ມູນວັນທີ September 8, 2014
  2. ↑ 2.0 2.1 Phil Plait. "Kryptonite for the supermoon". Bad Astronomy. Discover. Archived from the original on ຕຸລາ 22, 2019. Retrieved August 29, 2015.
  3. ↑ Rachel Rice. "No Link Between 'Super Moon' and Earthquakes". Discovery News. Archived from the original on ມິຖຸນາ 13, 2011. Retrieved March 20, 2015.
  4. ↑ What is a micromoon? Timeanddate.com, accessed 1 Oct 2015.
  5. ↑ "'Supermoon' coincides with lunar eclipse", BBC News, 28 September 2015. ຮຽກຂໍ້ມູນວັນທີ 29 September 2015
  6. ↑ Meeus, Jean (1997). Mathematical Astronomy Morsels. Richmond, Virginia: Willmann-Bell. p. 15. ISBN 0-943396-51-4.
  7. ↑ 7.0 7.1 Plait, Phil (March 11, 2011). "No, the 'supermoon' didn't cause the Japanese earthquake". Discover Magazine. Archived from the original on 22 ຕຸລາ 2019. Retrieved 14 March 2011.
  8. ↑ Hawley, John. "Appearance of the Moon Size". Ask a Scientist (No publication date). Newton. Retrieved 14 March 2011.
  9. ↑ Phillips, Tony, Dr. (March 16, 2011). "Super Full Moon". Science@NASA Headline News. NASA. Archived from the original on May 7, 2012. Retrieved 22 June 2013.
  10. ↑ Nolle, Richard. "Supermoon". Astropro (No publication date; modified March 10, 2011). Retrieved 14 March 2011.
  11. ↑ Phillips, Tony (May 2, 2012). "Perigee "Super Moon" On May 5–6". NASA Science News. NASA. Archived from the original on 14 ພະຈິກ 2016. Retrieved 6 May 2012.
  12. ↑ Plait, Phil (2008). "Tides, the Earth, the Moon, and why our days are getting longer". Bad Astronomy (Modified March 5, 2011). Retrieved 14 March 2011.
  13. ↑ Sumich, J.L. (1996). "Animation of spring and neap tides". NOAA's National Ocean Service. Archived from the original on ທັນວາ 14, 2018. Retrieved June 22, 2013.
  14. ↑ "Apogee and Perigee of the Moon". Moon Connection (No publication date). Retrieved 14 March 2011.
  15. ↑ Rice, Tony. "Super moon looms Saturday", 4 May 2012. ຮຽກຂໍ້ມູນວັນທີ 5 May 2012
  16. ↑ Andy Bloxham (March 21, 2011). "Supermoon blamed for stranding five ships in Solent". Telegraph.co.uk. Retrieved June 22, 2013.
  17. ↑ Paquette, Mark (March 1, 2011). "Extreme Super (Full) Moon to Cause Chaos?". Astronomy Weather Blog. AccuWeather. Retrieved 14 March 2011.
  18. ↑ "Is the Japanese earthquake the latest natural disaster to have been caused by a supermoon?". The Daily Mail. March 11, 2011. Retrieved 14 March 2011.
  19. ↑ "GeoNet - Quakes". Retrieved 13 November 2016.
  20. ↑ Andrew Griffin. "Supermoon: Biggest in living memory to appear in the sky, as 2016 ends with three huge full moons in a row", The Independent
  21. ↑ "Can the position of the Moon affect seismicity?". The Berkeley Seismological Laboratory. 1999. Retrieved 14 March 2011.
  22. ↑ Fuis, Gary. "Can the position of the moon or the planets affect seismicity?" (No publication date). U.S. Geological Survey: Earthquake Hazards Program. Retrieved 14 March 2011.
  23. ↑ Wolchover, Natalie (March 9, 2011). "Will the March 19 "SuperMoon" Trigger Natural Disasters?". Life's Little Mysteries. Archived from the original on 15 ມີນາ 2011. Retrieved 15 March 2011.

ການເຊື່ອມຕໍ່ພາຍນອກ

ດັດແກ້
 
Commons:Category
Commons ມີພາບກ່ຽວກັບ:
ຊູເປີມູນ
ດຶງຂໍ້ມູນຈາກ "https://lo.wikipedia.org/w/index.php?title=ຊູເປີມູນ&oldid=108276"