ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ
ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ (ຂຽນຕາມເຄົ້າເດີມ: ນະຄອຣຫຼວງວຽງຈັນທນ໌[2]) ແມ່ນເມືອງຫຼວງຂອງປະເທດລາວ ແລະເປັນເມືອງທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດຂອງປະເທດ ຕັ້ງຢູ່ພາກກາງຂອງປະເທດ ມີເມືອງເອກແມ່ນຈັນທະບູລີ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນມີພື້ນທີ່ 3,920 km2 ແລະມີປະຊາກອນ 948,446 ຄົນ (ປີ 2020)
ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ | |
|---|---|
 | |
 ແຜນທີ່ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ | |
 ແຜນທີ່ປະເທດລາວເນັ້ນນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ | |
| ພິກັດ: 18°06′N 102°36′E / 18.1°N 102.6°Eພິກັດພູມສາດ: 18°06′N 102°36′E / 18.1°N 102.6°E | |
| ປະເທດ |  ລາວ |
| ກໍ່ຕັ້ງ | 1989 |
| ເມືອງເອກ | ຈັນທະບູລີ |
| ພື້ນທີ່ | |
| • ທັງໝົດ | 3,920 ຕລ.ກມ. (1,500 ຕລ.ໄມລ໌) |
| ຄວາມສູງ | 174 ແມັດ (570 ຟຸດ) |
| ປະຊາກອນ (ສຳມະໂນເດືອນກໍລະກົດ ປີ2020) | |
| • ທັງໝົດ | 948,477 ຄົນ |
| • ຄວາມໜາແໜ້ນ | 240 ຄົນ/ຕລ.ກມ. (630 ຄົນ/ຕລ.ໄມລ໌) |
| ເຂດເວລາ | UTC+7 (ເວລາໃນປະເທດລາວ) |
| ລະຫັດ ISO 3166 | LA-VT |
| HDI (2017) |  0.795[1]ສູງ · ອັນດັບທີ 1 |
ປະຫວັດນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ
ດັດແກ້ນະຄອນວຽງຈັນສະໄໝອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ
ດັດແກ້ພະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມທ້ອນໂຮມປະເທດຊາດ ໃນສະຕະວັດທີ 14 ນັ້ນ ຈຶ່ງຮູ້ວ່າ ເມືອງວຽງຈັນ ໄດ້ກາຍເປັນນະຄອນ ລັດໜຶ່ງ ທີ່ເຂັ້ມແຂງສົມຄວນ ແລ້ວ ແຕ່ບໍ່ ທັນ ມີກຳແພງ ເມືອງເທື່ອ. ຕັ້ງແຕ່ພະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມເຕົ້າໂຮມແຜ່ນດິນ ແຕ່ປີ 1353 ຈົນ ເຖິງ ປີ 1560 ( 204 ປີ ) ເມືອງ ຫຼວງຂອງປະເທດ ຍັງຕັ້ງຢູ່ ນະຄອນຊຽງທອງ ( ເມືອງຫຼວງພະບາງ ) ໂດຍມີ ພະເຈົ້າແຜ່ນດິນ ຫຼາຍອົງ ສືບຕໍ່ກັນປົກຄອງລາວມາດັ່ງ ນີ້ :
- ພະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ (1353 - 1371) ປົກຄອງໄດ້ 18 ປີ
- ພະເຈົ້າສາມແສນໄທ (1372 - 1417) ຜູ້ຈັດລະບຽບການ ປົກຄອງລາວຄືນໃໝ່ (ປົກຄອງໄດ້ 45 ປີ)
- ພະເຈົ້າລ້ານຄຳແດງ (1417 - 1428) ປົກຄອງໄດ້ 11 ປີ
- ລະຫວ່າງ 1428-1438 ບໍ່ມີເຈົ້າຊີວິດ ເພາະ ນາງ ນ້ອຍນົງຮຽວ ທຳການກະບົດແລ້ວ ຂ້າລູກ ພະເຈົ້າສາມແສນໄທ
- ພະເຈົ້າໄຊຈັກກະພັດ (ວັງບູລີ) (1438 - 1480) ປົກຄອງໄດ້ 42 ປີ
- ພະເຈົ້າສຸວັນນະບັນລັງ (1480 - 1485 ) ປົກຄອງໄດ້ 5 ປີ
- ພະເຈົ້າຫຼ້າແສນໄຕ ພູວະນາດ (1485 - 1495) ປົກຄອງໄດ້ 10 ປີ
- ພະເຈົ້າຊົມພູ (1495 - 1498) ປົກຄອງໄດ້ 3 ປີ
- ພະເຈົ້າວິຊຸນນະລາດ (1500 - 1520) ປົກຄອງໄດ້ 20 ປີ, ທັງເປັນຂຽນ ຕຳນານຂຸນບູລົມ, ສ້າງວັດວິຊຸນະລາດ ແລະ ວັດມະໂນລົມ ທີ່ ຫຼວງພະບາງ.
- ພະເຈົ້າໂພທິສະລາດ (1520 - 1550) ປົກຄອງໄດ້ 30 ປີ
ໂດຍພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງພະອົງ ໄດ້ນຳພາກໍ່ສ້າງ ຣາຊະວັງ, ຫໍພະແກ້ວ, ວັດຈັນ, ວັດກາງ, ວັດເພຍວັດ ຫຼື ພະຍາວັດ ແລະ ວັດອຶ່ນໆ ໃນ ເຂດ ນອກ. ສ່ວນ ວັດສີສະເກດ ແຕ່ກ່ອນ ແມ່ນ ວັດແສນ ໄດ້ສ້າງໃນ ປີ 1521, ວັດໂພນພະເນົາ, ວັດໜອງບອນ ກໍ່ແມ່ນ ວັດທີ່ເກົ່າແກ່ ສ້າງກ່ອນ ປີ 1530. ພະອົງກໍ່ໄດ້ ໄປສ້າງວັດທີ່ ໂພນພິໄສ (ແຂວງໜອງຄາຍ) ຊຶ່ງໄດ້ຄົ້ນພົບ ຫີນສີລາຈາລຶກ ຂອງ ວັດແດນ ເມືອງ ສ້າງໃນ ພ.ສ 2080 (ຄສ1535) ບອກວ່າ ພະເຈົ້າໂພທິສະລາດໄດ້ມາສ້າງ ຕັ້ງໂພນ ພິໄສ ໃຫ້ເປັນ ເມືອງຣາຊະທານີ ແຫ່ງໜຶ່ງ, ນອກຈາກວັດແດນ ເມືອງ ແລະ ວັດໂພນ ພູນ ເມືອງ ທີ່ໂພນ ພິໄສແລ້ວ ເພິ່ນ ຍັງໄດ້ສ້າງວັດ ທີ່ໜອງຄາຍອີກ. (ອີງຕາມ ຂໍ້ມູນ ຂອງ Lorrillard ແລະ Henri Deydier ປີ 1958).
ໃນເວລາຟື້ນຟູຖະໜົນເຊດຖາທິລາດໃນ ວັນທີ 17 ມັງກອນ ປີ 2007 ໄດ້ຄົ້ນພົບຫີນສີລາເລກ ແລະ ໃບເສມາກຸ່ມ 1 ມີຈຳນວນ 193 ກ້ອນ, ເໜືອ ວັດສີເມືອງ ປະມານ 60 ແມັດ, ກົມມໍລະດົກຂອງກະຊວງຖະແຫຼງຂ່າວ ແລະ ວັດທະນະທຳ ແລະ ຊ່ຽວຊານ ຕ່າງປະເທດໄດ້ ພິສູດເບິ່ງແລ້ວເຫັນ ວ່າ ແມ່ນເສົາຫຼັກເມືອງ ທີ່ໄດ້ຝັງໄວ້ແຕ່ ປີ ຄສ 1540 ສະໄໝພະເຈົ້າໂພທິສະລາດ ຍັງມີຊີວິດຢູ່ພຸ້ນ, ສະນັ້ນ ລັດຖະບານ ສປປລາວ ຈຶ່ງໄດ້ຕົກລົງສ້າງ ຫໍໄຫ້ວ ໃສ່ສະຖານທີ່ແຫ່ງ ນີ້ . ຕໍ່ມາໃນ ວັນທີ 29 ທັນວາ ປີ 2009 ກໍ່ໄດ້ຄົ້ນພົບອີກ 2 ກຸ່ມຫີນ ໃບເສມາ ຢູ່ໃກ້ໆກຸ່ມທີ່ໄດ້ຄົ້ນພົບມາກອ່ນແລ້ວ ຈຶ່ງ ຢືນ ຢັນວ່າ ແມ່ນສະຖານ ທີ່ເສົາຫຼັກເມືອງແທ້. ໃນປີ 1560 ພະເຈົ້າໄຊເຊດຖາທິລາດ ໄດ້ຍ້າຍເມືອງຫຼວງຂອງອານາຈັກລາວ ລ້ານຊ້າງມາຕັ້ງ ຢູ່ ນະ ຄອນວຽງຈັນ ພ້ອມທັງອັນເຊີນເອົາ ພະແກ້ວມໍລະກົດ ແລະ ພະແຊກຄຳມານຳດ້ວຍ,
ສັງລວມ: ມາຮອດນີ້ ຈິ່ງສາມາດສະຫຼຸບໄດ້ວ່າ: ນະຄອນວຽງຈັນ ໄດ້ມີປະຫວັດຕິດພັນກັບພະທາດຫຼວງມາກ່ວາ 800 ປີ ແລ້ວ ແລະ ການພັດທະ ນານະຄອນວຽງຈັນ ກໍ່ຕິດພັນ ກັບຄວາມສີວິໄລຈາກອິນເດຍ, ຂະເໝນ , ພະມ້າ, ມອນ, ຈີນ ແລະ ສະຫຍາມ ມາຕະຫຼອດ. ແຕ່ສິ່ງສຳຄັນທາງ ດ້ານຊີ ວິດຈິດໃຈຂອງ ຊາວວຽງຈັນ ແມ່ນ ຖືສາສະໜາພຸດເປັນຫຼັກ ປົນເປກັບຮີດຄອງປະເພີນຂອງພາມ, ແຕ່ຄົນລາວ ມີສິນທຳປະຈຳໃຈ, ມີນິດໃສ ອ່ອນ ຫວານ , ຈິດໃຈກ້ວາງຂວາງ, ມັກຄວາມສະຫງົບ, ບໍ່ມັກຮຸກຮານໃຜ, ຢູ່ໃນສິນກິນ ໃນທຳແທ້ ດັ່ງຈະສັງເກດເຫັນ ໄດ້ ແຕ່ລະດ້ານ ດັ່ງຕໍ່ໄປ ນີ້ :
ການດຳລົງຊີວິດແບບງ່າຍດາຍ : “ ເຮືອນຮ້ານ ບ້ານເສົາ ເປົ່າແຄນ ກິນເຂົ້າໜຽວ ຄ້ຽວປາແດກ ” ນີ້ ແມ່ນເອກະລັກຂອງລາວແຕ່ໃດມາ.
ການສ້າງຜັງເມືອງ : ເມືອງວຽງຈັນ ແຕ່ສະໄໝສີໂຄດຕະບອງມາ ແມ່ນກວມເອົາທັງຝັ່ງຂວາ ຂອງແມ່ນ້ຳຂອງ ນຳດ້ວຍ. ສະຖານທີ່ກ້ອງ ປາກປ່າ ສັກນັ້ນແມ່ນ ທີ່ຕັ້ງຂອງມະເຫສັກຫຼັກເມືອງມາແຕ່ກ່ອນ ເພາະວ່າກ່ອນຈະຊ່ວງເຮືອອອກພັນສາທຸກໆປີ ເພິ່ນຕ້ອງມາຄາລະວະບູຊາ ບ່ອນ ສັກສິດແຫ່ງ ນີ້ກ່ອນ , ແຕ່ສະໄໝອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ ມາຣາຊະວັງ ແມ່ນ ສະຖານທີ່ ຫໍຄຳດຽວ ນີ້.
ສະຖາປັດຕະຍະກຳ : ໃນເມື່ອກ່ອນນັ້ນບໍ່ທັນມີຄັນຄູນ້ຳຂອງຈຶ່ງຖ້ວມເມືອງວຽງຈັນເລື້ອຍໆ ເປັນໄລຍະ 20 ຫາ 50 ປີ ສະນັ້ນ ເຮືອນ ຂອງຊາວວຽງ ຈັນ ຈຶ່ງແມ່ນ ເຮືອນທີ່ມີກ້ອງລ່າງສູງກ່ວາແຫ່ງອື່ນໆ ເພື່ອອາໄສຢູ່ໃນເວລານ້ຳຖ້ວມ, ເປັນເຮືອນຫຼັງບໍ່ໃຫຍ່ແຕ່ມີຫ້ອງນອນ, ຊານ , ເຮືອນຄົວ, ຫຼັງຄາມຸງ ດ້ວຍຫຍ້າ ຫຼືື ຝ້າ, ມີກ້ອງຕະລ່າງ, ມີຂັ້ນໄດ ແລະ ຮ້ານນ້ຳດື່ມ ມີເຊຍ ເພື່ອຮັບແຂກ ແລະ ທຳບຸນ (ກ້ອງຕະລ່າງໃຊ້ເພື່ອມ້ຽນ ເລົ້າເຂົ້າ, ຄົກມອງ, ມ້ຽນ ໄຖ ຄາດ, ເປັນ ຄອກສັດ, ຕັ້ງກີ່ ຫຼື ເຕົາຫຼໍ່). ບາງບ້ານ ກໍ່ມີຄອກງົວ, ຄວາຍຢູ່ຕ່າງຫາກ, ແຄມບ້ານ ມີ ກົກມີ້, ກົກມ່ວງ, ກົກ ພ້າວ, ກົກໝາກ, ເຄືອພູ ແລະ ມີສວນ ຄົວອີກ.
ເຄື່ອງໃຊ້ທີ່ຄົ້ນພົບມີ: ດິນ ເຜົາເຊັ່ນ ຖ້ວຍ, ຊາມ, ໄຫ, ໝໍ້, ກອກສູບຢາ, ເຄື່ອງເອ້ ເຮັດດ້ວຍທອງສຳລິດ, ພ້າ, ຂວານ ທີ່ເຮັດດ້ວຍເຫຼັກ, ມີ ອາວຸດ ເປັນ ງ້າວ, ຫອກ ເຮັດດ້ວຍ ເຫຼັກກ້າ.
ອຸປະກອກໍ່ສ້າງເຮືອຊານນັ້ນ : ຈະເລີ່ມຈາກ ໄມ້ປ່ອງ, ຫຍ້າຄາໄປຫາໄມ້ເນື້ອແຂງ, ແລ້ວດິນເຜົາ (ດິນຈີ່ ດິນຂໍ). ສ່ວນວັດວາອາຮາມ, ທາດຕ່າງໆ ພັດສ້າງດ້ວຍຫີນປ່ຽງ, (ຫີນ ແຊງ, ດິນຈີ່, ດິນຂໍ) ຊຶ່ງເຫັນຢູ່ຕາມພື້ນວັດ ແລະ ທາດເກົ່າ: ວັດສີເມືອງ, ວັດອິນແປງ, ວັດໜອງບອນ , ພື້ນ ພະທາດ ຫຼວງ ຕ່າງໆ ຈຶ່ງສັນນິຖານວ່າ: ສ້າງໃນສະໄໝສີໂຄດຕະບອງ. ໃນບັ້ນ ປາຍຊາວວຽງຈັນ ເລີ້ມໃຊ້ ປະທາຍກໍ່ແລ້ວ (ປູນປະສົມຊາຍ, ໜັງ ຄວາຍ, ນ້ຳ ອ້ອຍ ແລະ ຢາງໄມ້) ໃນການກໍ່ທາດກໍ່ສິມ ຊຶ່ງປະກົດໃຫ້ເຫັນໃນທາດເກົ່າແກ່ຕ່າງໆ).
ສິລະປະກຳ: ໄດ້ເຫັນສິລະປະກຳຂອງມອນ, ຂະເໝນ ແລະ ອິນເດຍ ຊັບປົນກັນ ຢູ່ຕາມວັດຕ່າງໆ. ສ່ວນສິລະປະຂອງຄົນ ລາວນັ້ນແມ່ນ ການຄວັດ ລາຍໃສ່ໄມ້, ຫຼໍ່ພະ, ຄ້ອງ, ລະຄັງ ດ້ວຍທອງ, ເຮັດເຄື່ອງເອ້ຍ້ອງ ແລະ ເຄື່ອງໃຊ້ສອຍ ດ້ວຍທອງສຳລິດ ແລະ ດິນເຜົາ, ແຕ້ມຮູບສີ ໃສ່ ຝາວັດ ແລະ ໃຊ້ນ້ຳກ້ຽງເປັນສີທາພື້ນ .
ການຂົນສົ່ງ : ພາຫະນະເດີນທາງແມ່ນ ມີການນຳໃຊ້ມ້າ, ຊ້າງ ຕ່າງ ເຄື່ອງ ແລະ ກວຽນລາກແກ່, ມີເຮືອໃຊ້ເດີນ ທາງນ້ຳ . ການຂົນ ສົ່ງ ທາງບົກ ແມ່ນ ໃຊ້ເສັ້ນທາງ ຕິດຕໍ່ລະຫວ່າງເມືອງ ຫາ ເມືອງ ເປັນທາງດິນ , ສ່ວນ ບ້ານ ໄປຫາກັນ ເປັນ ທາງທຳມະຊາດ ແລະ ບໍ່ກວ້າງ ບໍ່ຊື່ ພໍທໍ່ໃດ ພຽງແຕ່ໃຫ້ ກວຽນ , ລໍ້, ຊ້າງ, ມ້າໄປມາໄດ້ໃນລະດູແລ້ງເທົ່ານັ້ນ. ການເຄື່ອນທັບຂອງພະຍາຟ້າງຸ່ມ ແລະ ພະອົງ ອື່ນໆ ກໍ່ໜ້າຈະມີ ເສັ້ນທາງໄປຢູ່ ແລ້ວ, ແຕ່ຍ້ອນ ການເວລາ ຈຶ່ງໄດ້ລຶບຮ່ອງຮອຍໄປໝົດ. ການຍົກທັບໄປຕີສັດຕູຜູ້ຮຸກຮານແມ່ນ ໃຊ້ການເດີນທາງໆດິນເປັນຕົ້ນຕໍ ເພາະລາວມີຊ້າງ, ມ້າຫຼາຍ.
ພົນລະເມືອງ : ເມືອງວຽງຈັນ ສະໄໝຈັນທະບູລີ ນັ້ນ : ຄົງຈະຢູ່ໃນ ຈຳນວນ ປະມານ 3 ແສນ ກ່ວາຄົນ .ປະຊາຊົນວຽງຈັນ ສ່ວນຫລາຍແມ່ນ ຕັ້ງບ້ານ ເຮືອນ ຢູ່ຕາມແຄມຂອງ ແລະ ອີກສ່ວນ ໜຶ່ງຕັ້ງເຮືອນຕາມທົ່ງ ນາ, ຮົ້ວສວນ ຢ່າງກະແຈກກະຈາຍ, ດັ່ງນັ້ນຈຶ່ງສັນນິ ຖານວ່າ ປະມານ 3 ຫາ 4 ໝື່ນຄົນ ອາດຈະມາໂຮມກັນຢູ່ໃນ ເມືອງຈັນທະບູລີ.
ນະຄອນວຽງຈັນ ສະໄໝເຈົ້າໄຊເສດຖາທິລາດ
ດັດແກ້ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ມີອາຍຸ ຄົບຮອບ 460 ປີ (1560-2020) ນະຄອນຊຽງທອງ ເປັນເມືອງເອກຂອງອານາຈັກລ້ານຊ້າງມາໄດ້ 207 ປີ ຈິ່ງມີ ການປ່ຽນແປງ, ເມື່ອປີ 1560 ເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ກະສັດອົງທີ 10 ຂອງອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ໄດ້ຍ້າຍຣາຊະທານີຈາກຊຽງທອງມາຢູ່ວຽງຈັນ ໂດຍ ໃສ່ຊື່ວ່າ “ ຈັນທະບູລີ ສີສັດຕະນາຄະນະຫຸດອຸຕະມະຣາຊະທານີ ”. ການຍົກຍ້າຍລາຊະທານີ ຈາກຊຽງທອງມາຢູ່ວຽງຈັນແມ່ນດ້ວຍເຫດຜົນຄື: ຊຽງທອງຢູ່ໃກ້ກັບເສັ້ນທາງຜ່ານໄປມາ ຂອງພວກສັກດີນາພະມ້າ(ມຽນມ່າ ໃນປັດຈຸບັນ) ເຊິ່ງຍາມນັ້ນ ໄດ້ແຜ່ອິດທິພົນມາທາງສະຫຍາມ, ລ້ານນາ ແລະ ລ້ານຊ້າງ. ດ້ານໜຶ່ງຊຽງທອງ ກໍເປັນເຂດຄັບແຄບບໍ່ສາມາດຂະຫຍາຍບ່ອນທຳມາຫາກິນ ໃຫ້ປະຊາຊົນໄດ້, ສ່ວນວຽງຈັນດ້ານທີ່ຕັ້ງກໍແມ່ນຢູ່ໃຈ ກາງຂອງປະເທດຊາດ (ເໜືອ-ໃຕ້;ຕາເວັນອອກ-ຕາເວັນຕົກ) ແລະ ເປັນເຂດທີ່ມີທົ່ງພຽງອຸດົມສົມບູນໄປດ້ວຍເຂົ້າປາອາຫານ ແລະ ບ່ອນທຳມາຫາກິນກໍ່ກວ້າງຂວາງ.
ໄລຍະ 333 ປີ ຂອງອານາຈັກລ້ານຊ້າງເອກະລາດເອກະພາບ :
- ພາຍຫລັງທີ່ຍ້າຍຣາຊະທານີມາຕັ້ງຢູ່ວຽງຈັນ (1560) ເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ໄດ້ສືບຕໍ່ຜັນຂະຫຍາຍພາລະກິດຂອງເຈົ້າຟ້າງຸຸ່ມເພື່ອສ້າງຄວາມສາມັກຄີ ແລະ ສະຕິເປັນເອກະພາບຂອງຊາດ ໂດຍສ້າງກິດຈະກຳຕ່າງໆຄື:
+ ສ້າງທາດຫລວງກວມເອົາທາດອົງເກົ່າ, ສ້າງວັດວາອາຮາມໃໝ່ຫລາຍບ່ອນ, ເອົາສາສະໜາພຸດເປັນໃຈກາງໃນການສ້າງສະຕິຊາດເປັນເອກະພາບ.
+ ສ້າງລາຊະວັງໃໝ່ເພື່ອເສີມປາລະມີ ແລະ ສ້າງຄວາມເຊື່ອໝັ້ນໃຫ້ກັບປະຊາຊົນ.
+ ໄດ້ປະຕິບັດນະໂຍບາຍ ສັນຕິພາບ ແລະ ມິດຕະພາບ ກັບປະເທດໃກ້ຄຽງເປັນຕົ້ນແມ່ນກັບອະຍຸດທະຍາ ໂດຍໄດ້ຮ່ວມກັນສ້າງທາດສີສອງຮັກ ຢູ່ເມືອງດ່ານຊ້າຍ ແຂວງເລີຍຂອງໄທ ໃນປະຈຸບັນ (ແຕ່ກ່ອນເປັນດິນຂອງລາວ ), ເພື່ອເປັນສັນຍະລັກແຫ່ງສັນຕິພາບ ແລະ ມິດຕະພາບຕໍ່ກັນ ແນໃສ່ ຕ້ານສັດຕູຮ່ວມກັນຄື ພະມ້າທີ່ພວມແຜ່ອຳນາດເຂົ້າສູ່ລ້ານຊ້າງ ແລະ ອະຍຸດທະຍາໃນເວລານັ້ນ.
+ ໄດ້ນຳພາປະຊາຊົນຕ້ານການລ່ວງລ້ຳດິນແດນ ຂອງພະມ້າສອງຄັ້ງ ເຊິ່ງທັງສອງຄັ້ງກໍລ້ວນແຕ່ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະ. ພ້ອມກັນນັ້ນເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ຍັງໄດ້ນຳທັບໄປຕີພະມ້າ ທີ່ເຂົ້າມາຕີອະຍຸດທະຍາ ( ໄທ ) ຢູ່ເມືອງພິດສະນຸໂລກ.
+ ໄດ້ນຳກຳລັງລົງໄປປາບຂະບວນການລຸກຮື ຂຶ້ນຂອງຊາວນາ ຢູ່ພາກໃຕ້ລາວ (ແຂວງອັດຕະປື ) ແລະ ໄດ້ເສຍຊີວິດຢູ່ທີ່ນັ້ນ. ຈົນເຖິງປັດຈຸບັນ ການເສຍຊີວິດຂອງເພີ່ນກໍຍັງເປັນປິດສະໜາຢູ່.
+ ວິລະກຳຂອງເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ໄດ້ປະກອບສ່ວນຢ່າງສຳຄັນເຂົ້າໃນມູນເຊື້ອຂອງຊາດ: “ ມູນເຊື້ອແຫ່ງຄວາມສາມັກຄີ ແລະ ສະຕິຊາດເອກະພາບ ”, ພະອົງເປັນກະສັດລາວອົງໜຶ່ງທີ່ມີນ້ຳໃຈຕໍ່ສູ້ເດັດດ່ຽວກ້າຫານນຳພາປົກປັກຮັກສາ ແລະ ສ້າງປະເທດຊາດ, ເປັນແວ່ນແຍງອັນໃສແຈ້ງ
ໃຫ້ແກ່ຄົນລາວຮຸ່ນປັດຈຸບັນໄດ້ສືບທອດ ແລະ ຮ່ຳຮຽນເອົາເຊັ່ນ:
- ການສ້າງສຳພັນທະໄມຕີກັບປະເທດໃກ້ຄຽງ ທີ່ມີສັດຕູໂຕດຽວກັນເພື່ອສະແດງເຈດຈຳນົງເປັນມິດກັບເພື່ອນບ້ານໃກ້ຄຽງ.
- ການປັບປຸງບໍລິຫານປະເທດຊາດບ້ານເມືອງ.
- ການນຳພາສ້າງເສດຖະກິດ ແລະ ວັດທະນະທຳ ( ດ້ານວັດຖຸ ແລະ ດ້ານຈິດໃຈ ).
- ການປົກປັກຮັກສາປະເທດຊາດດ້ວຍວິທີເຮັດສົງຄາມປະຊາຊົນ ( ຕີກັບສັກດີນາພະມ້າ ).
- ການເສີມສ້າງຄວາມສາມັກຄີເປັນປຶກແຜ່ນພາຍໃນຊາດ.
ພາຍຫລັງເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ສິ້ນພະຊົນ, ອານາຈັກລ້ານຊ້າງເກີດຄວາມສັບສົນ ພວກຂຸນນາງຍາດຊີງກັນຂຶ້ນກຳອຳນາດ, ຄວາມສາມັກຄີ ພາຍໃນຖືກແຕກແຍກ ແລະ ມີການປ່ຽນແປງຜູ້ນຳຂຶ້ນປົກຄອງຢູ່ເລື້ອຍໆ ເຮັດໃຫ້ພາຍໃນບໍ່ມີກຳລັງແຮງເປັນເຫດ ໃຫ້ພະມ້າຍົກທັບເຂົ້າມາຕີລາວ ເປັນຄັ້ງທີ 3 ແລະ ໃນທີ່ສຸດລາວກໍ່ຕົກເປັນເມືອງສ່ວຍຂອງພະມ້າເປັນເວລາ 24 ປີ. ເຊິ່ງເປັນສະໄໝທີ່ອານາຈັກລ້ານຊ້າງຕົກສູ່ຄວາມມືດມົນ ແລະ ຫງ່ວມເຫງົາ.ນະຄອນວຽງຈັນ ສະໄໝເຈົ້າໄຊເສດຖາທິລາດ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ມີອາຍຸ ຄົບຮອບ 450 ປີ (1560-2010) ນະຄອນຊຽງທອງ ເປັນເມືອງເອກຂອງອານາຈັກລ້ານຊ້າງມາໄດ້ 207 ປີ ຈິ່ງມີ ການປ່ຽນແປງ, ເມື່ອປີ 1560 ເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ກະສັດອົງທີ 10 ຂອງອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ໄດ້ຍ້າຍຣາຊະທານີຈາກຊຽງທອງມາຢູ່ວຽງຈັນ ໂດຍ ໃສ່ຊື່ວ່າ “ ຈັນທະບູລີ ສີສັດຕະນາຄະນະຫຸດອຸຕະມະຣາຊະທານີ ”. ການຍົກຍ້າຍລາຊະທານີ ຈາກຊຽງທອງມາຢູ່ວຽງຈັນແມ່ນດ້ວຍເຫດຜົນຄື: ຊຽງທອງຢູ່ໃກ້ກັບເສັ້ນທາງຜ່ານໄປມາ ຂອງພວກສັກດີນາພະມ້າ(ມຽນມ່າ ໃນປັດຈຸບັນ) ເຊິ່ງຍາມນັ້ນ ໄດ້ແຜ່ອິດທິພົນມາທາງສະຫຍາມ, ລ້ານນາ ແລະ ລ້ານຊ້າງ. ດ້ານໜຶ່ງຊຽງທອງ ກໍເປັນເຂດຄັບແຄບບໍ່ສາມາດຂະຫຍາຍບ່ອນທຳມາຫາກິນ ໃຫ້ປະຊາຊົນໄດ້, ສ່ວນວຽງຈັນດ້ານທີ່ຕັ້ງກໍແມ່ນຢູ່ໃຈ ກາງຂອງປະເທດຊາດ (ເໜືອ-ໃຕ້;ຕາເວັນອອກ-ຕາເວັນຕົກ) ແລະ ເປັນເຂດທີ່ມີທົ່ງພຽງອຸດົມສົມບູນໄປດ້ວຍເຂົ້າປາອາຫານ ແລະ ບ່ອນທຳມາຫາກິນກໍ່ກວ້າງຂວາງ.
ນະຄອນວຽງຈັນສະໄໝເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ
ດັດແກ້ສະໄໝຣາຊະການຂອງເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ, ປີ ພ.ສ 2183 (ຄ.ສ 1631) ເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ ໄດ້ຂຶ້ນຄອງລາດ, ໃນໄລຍະ 57 ປີ ຂອງການປົກຄອງ ອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ແມ່ນມີຄວາມສະຫງົບຮົ່ມເຢັນ, ຄວາມຂັດແຍ່ງພາຍໃນຖືກຊຳລະສະສາງ, ອິດທິກຳລັງພາຍນອກມີຄວາມເກງຂາມ ບໍ່ກ້າເຂົ້າມາ ລ່ວງລ້ຳ ແລະ ແຊກແຊງ, ປະຊາຊົນໄດ້ຮັບການແບ່ງດິນ ເພື່ອທຳມາຫາກິນຢ່າງເປັນທຳ ແລະ ຫ້າວຫັນໃນການຜະລິດ, ເຂົ້າ, ປາອຸດົມສົມບູນ.
+ ເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາທຳມິກະລາດ ໄດ້ສັ່ງໃຫ້ເສນາອາມາດຜູ້ໃຫຍ່ພ້ອມນັກປາດອາຈານແກ້ໄຂປ່ຽນແປງ ແລະ ສ້າງກົດໝາຍເພື່ອເປັນຫລັກ ໃນການ ປົກຄອງບ້ານເມືອງໃຫ້ມີລະບຽບແບບແຜນ, ບ່າວໄພ່ລາຊະດອນໄດ້ຮັບຄວາມເປັນທຳ ຜູ້ລ່ວງລະເມີດກໍ່ຖືກລົງໂທດໂດຍບໍ່ເລືອກໜ້ານັບທັງລູກຊາຍ ຂອງເພິ່ນເອງ ກໍ່ຖືກສັ່ງປະຫານຊີວິດ ຖານໂທດຂົ່ມຂືນເມຍທະຫານອົງຄະລັກຂອງເພິ່ນ. ໄດ້ເອົາໃຈໃສ່ສ້າງວັດວາອາຮາມ, ສົ່ງເສີມການສຶກສາ ຂະ ຫຍາຍໂຮງຮຽນ (ເວລານັ້ນແມ່ນໂຮງຮຽນວັດ) ສ້າງນັກປາດບັນດິດ, ປະດິດຄິດແຕ່ງວັນນະຄະດີ, ນິທານພື້ນເມືອງ, ສ້າງຮີດ 12 ຄອງ 14, ແປເທບ ນິຍາຍຈາກພາສາອິນເດຍມາເປັນພາສາລາວ.
+ ໄດ້ອອກກົດໝາຍວ່າດ້ວຍທີ່ດິນ ຊຶ່ງໄດ້ກຳນົດແຈ້ງວ່າ : ດິນທີ່ມອບໃຫ້ເຖິງ 3 ປີ ແລ້ວ ຫາກບໍ່ມີການນຳໃຊ້ແມ່ນໃຫ້ຜູ້ອື່ນສາມາດ ມາເອົາໄປນຳ ໃຊ້ໄດ້ ໂດຍເຈົ້າຂອງເກົ່າບໍ່ມີສິດທວງຖາມເອົາຄືນອີກ. ດ້ວຍເຫດນັ້ນຈິ່ງເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນມີຄວາມເຊື່ອໝັ້ນ ແລະ ດຸໝັ່ນໃນການຜະລິດ, ປູກຄັ່ງ, ປູກ ຍານເປັນສິນຄ້າ.
+ ໄດ້ຜູກມິດໄມຕີກັບປະເທດໃກ້ຄຽງ, ຕິດຕໍ່ຄ້າຂາຍກັບຕ່າງປະເທດ, ວຽງຈັນເວລານັ້ນໄດ້ກາຍເປັນສູນກາງການຄ້າ ຄັ່ງ ແລະ ຍານ ຈົນມີພໍ່ຄ້າ ຊາວ ໂຮນລັງ ຊື່ ວັນວຸດສະຕົບ ເຊິ່ງເປັນຊາວຕາເວັນຕົກຄະນະທຳອິດທີ່ເຂົ້າມາວຽງຈັນໃນປີ 1641 ເພື່ອຊື້ ຄັ່ງ ແລະ ຍານ. ໃນປີ 1642 -1647 ມີຄະນະ ຂອງ ຄຸນພໍ່ ເລີເລຍ ແລະ ມາລີນີ ເຊິ່ງເປັນຊາວອີຕາລີ ໄດ້ເຂົ້າມາເຖິງວຽງຈັນ, ພວກເພິ່ນໄດ້ຍ້ອງຍໍວ່າເມືອງວຽງຈັນງົດ ງາມ, ຫໍປະສາດລາຊະວັງ ສະ ຫງ່າ ກວ້າງຂວາງ, ປະຊາຊົນລາວເປັນຄົນ ດີບໍ່ເອົາປຽບເອົາລັດກັນ, ຮັກແພງຄົນຕ່າງປະເທດ, ເປັນຄົນຊື່ສັດ ເກັບຂອງ ຕົກເຮ່ຍ ໄດ້ກໍ່ຄືນເຈົ້າຂອງ ໂດຍ ບໍ່ຮຽກຮ້ອງຄ່າຮັກສາແຕ່ຢ່າງໃດ. ພວກເພີ່ນຍັງເວົ້າວ່າ ບໍ່ເຫັນຄົນລາວຜິດຖຽງກັນ ຄົນລາວມີກົດໝາຍພື້ນເມືອງດີ ແລະ ປະຕິບັດເຄັ່ງຄັດ ຜູ້ໃດທີ່ກະ ທຳຜິດຜູ້ໃດໝິ່ນປະໝາດຄົນອື່ນກໍ່ລ້ວນແຕ່ຖືກປັບໃໝ.
ສັງລວມແລ້ວຕະຫລອດໄລຍະ 57 ປີ ທີ່ເຈົ້າສຸລະຍິວົງສາຂຶ້ນຄອງລາດ ອານາຈັກລ້ານຊ້າງຢູ່ໃນຄວາມສະຫງົບປາສະຈາກເສິກທາງເໜືອ ເສືອທາງໃຕ້, ປະຊາຊົນມີຄວາມຮົ່ມເຢັນ, ການສຶກສາ ໄດ້ຮັບການພັດທະນາ, ນັກປາດບັນດິດ, ຄຳພີດີກາ ນິທານພື້ນເມືອງ ເທບນິຍາຍ, ຮີດຄອງປະເພນີ ອັນ ດີງາມ ທີ່ສືບທອດມາເຖິງປະຈຸບັນກໍ່ເກີດຂຶ້ນໃນສະໄໝເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ ຄອງເມືອງ; ເຮັດໃຫ້ຊາດລາວມີມູນເຊື້ອອັນຈົບງາມທາງດ້ານຮີດຄອງ ວັດທະ ນະທຳ, ເປັນໄລຍະ ຮຸ່ງເຮືອງເຫລືອງເຫລື້ອມດ້ານວັດທະນະທຳທີ່ໂດດເດັ່ນທີ່ສຸດ.
ເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ ໄດ້ສິ້ນພະຊົນ ໃນປີ 1695 ພາຍຫລັງຄອງເມືອງມາໄດ້ 57 ປີ ລວມ ອາຍຸໄດ້ 82 ປີ. ພາຍຫລັງເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາສິ້ນພະຊົນ, ອານາຈັກລ້ານຊ້າງໄດ້ຕົກເຂົ້າສູ່ວິກິດການອັນຮ້າຍແຮງອີກເທື່ອໜຶ່ງ ເຊິ່ງສາເຫດແມ່ນຍ້ອນ ຜູ້ຂຶ້ນປົກຄອງເມືອງບໍ່ແມ່ນເຊື້ອກະສັດ, ພຽງແຕ່ໄລຍະ 36 ປີ (1698 - 1734) ມີການອະພິເສກສາມັນຊົນຂຶ້ນເປັນເຈົ້າຊີວິດເຖິງ 4 ອົງ ໝາຍຄວາມວ່າ 9 ປີໃດ ປ່ຽນຖ່າຍເຈົ້າຊີວິດເທື່ອໜຶ່ງ ເຊິ່ງຜິດກັບກົດມົນທຽນຂອງສັກດີນາ ສຳລັບການປົກຄອງໃນສະໄໝບູຮານ ເພາະວ່າຕາມກົດມົນທຽນຂອງສັກດີນາ ນັ້ນແມ່ນປະຕິບັດ ຕາມລະບອບຣາຊະທາຍາດ (ພໍ່ຕາຍລູກຂຶ້ນແທນ) ແຕ່ອານາຈັກລ້ານຊ້າງມີໄລຍະໜຶ່ງຂາດຜູ້ສືບແທນເຮັດໃຫ້ ພວກຂຸນນາງທີ່ບໍ່ແມ່ນເຊື້ອກະສັດ ຈິ່ງຍາດກັນຂຶ້ນເປັນເຈົ້າແຜ່ນດິນ. ສະນັ້ນຈິ່ງເກີດການໂຄ່ນລົ້ມກັນ ຫຼື ກໍ່ການກະບົດ ຫຼື ແຍກຕົວເປັນອິດສະຫລະ ອັນເປັນເຫດໃຫ້ອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ຖືກແບ່ງອອກເປັນ 3 ອານາຈັກ ຄື : ອານາຈັກລ້ານຊ້າງວຽງຈັນ, ອານາຈັກລ້ານຊ້າງຫລວງພະບາງ ແລະ ອານາລ້ານຊ້າງຈັກຈຳປາສັກ.
ບັນດາເມືອງ
ດັດແກ້- ເມືອງຈັນທະບູລີ (1-01)
- ເມືອງຫາດຊາຍຟອງ (1-07)
- ເມືອງປາກງື່ມ (1-09)
- ເມືອງນາຊາຍທອງ (1-05)
- ເມືອງສັງທອງ (1-08)
- ເມືອງສີໂຄດຕະບອງ (1-02)
- ເມືອງສີສັດຕະນາກ (1-04)
- ເມືອງໄຊເສດຖາ (1-03)
- ເມືອງໄຊທານີ (1-06)
ປະຊາກອນ
ດັດແກ້948,446 ຄົນ (2020)
ສະຖານທີ່ທ່ອງທ່ຽວ
ດັດແກ້- ປະຕູໄຊ
- ວັດຊຽງຄວານ
- ຫໍພະແກ້ວ
- ວັດສີສະເກດ
- ວັດອົງຕື້
- ທາດຫຼວງວຽງຈັນ
- ວັດສີເມືອງ
- ທາດດຳ
- ຕາດຫ້ວຍຊາຍຂາວ
- ນ້ຳພຸ
- ຫໍພິພິດທະພັນແຫ່ງຊາດ
- ລາວໄອເຕັກ
- ຕະຫຼາດເຊົ້າມໍ
- ຫໍພິພິດທະພັນ ປະທານ ໄກສອນ ພົມວິຫານ
- ສວນເຈົ້າອະນຸວົງ
- ຂົວມິດຕະພາບລາວ-ໄທ ແຫ່ງທີ 1
- ຕາດມູນ
- ນ້ຳຕົກຕາດຊອນ ແດນຫົງພູສູງ
- ວັດພຣະບາດດານສູງ
- ສ່ວນພູໄທທີລະ
ອ້າງອີງ
ດັດແກ້- ↑ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (in ອັງກິດ). Retrieved 13 September 2018.ແມ່ແບບ:Nonspecific
- ↑ ສົມຈິຕ ພັນລັກ. (2012) ພາສາລາວລ້ານຊ້າງ ກ່ອນປີ ພ.ສ 2478; ຄ.ສ 1935 ສະບັບຄົ້ນຄວ້າ. ສົມມະນາ ການພິມ ສປປ ລາວ.