ຍຸກມືດຂອງກຳປູເຈຍ
ສະໄໝຫຼັງອັງກໍຂອງກຳປູເຈຍ (ພາສາຂະແມ: ប្រទេសកម្ពុជាក្រោយសម័យអង្គរ) ຍັງເອີ້ນວ່າ ຍຸກມືດຂອງກຳປູເຈຍ, [1] ໝາຍເຖິງຍຸກປະຫວັດສາດແຕ່ຕົ້ນສັດຕະວັດທີ 15 ຫາ 1863, ການເລີ່ມຕົ້ນຂອງ ການປົກປັກຮັກສາຝຣັ່ງຂອງກຳປູເຈຍ. ຍ້ອນວ່າແຫຼ່ງທີ່ເຊື່ອຖືໄດ້ (ສໍາລັບສະຕະວັດທີ 15 ແລະ 16, ໂດຍສະເພາະ) ແມ່ນຫາຍາກຫຼາຍ, ຄໍາອະທິບາຍປ້ອງກັນແລະສະຫຼຸບທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບເຫດການທີ່ຊັດເຈນທີ່ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງການຫຼຸດລົງຂອງ ອານາຈັກຂະເໝນ, ໄດ້ຮັບການຍອມຮັບຢ່າງເປັນເອກກະພາບໂດຍຊຸມຊົນວິທະຍາສາດ, ມາຮອດປັດຈຸບັນຍັງບໍ່ໄດ້ຮັບການຜະລິດ.[2][3] ເຖິງຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ນັກປະຫວັດສາດສະໄໝໃໝ່ສ່ວນໃຫຍ່ໄດ້ເຂົ້າໃກ້ຄວາມເຫັນດີເຫັນພ້ອມເຊິ່ງການປ່ຽນແປງທາງສາສະໜາ, ລາຊະວົງ, ການປົກຄອງ ແລະ ການທະຫານ, ບັນຫາສິ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ຄວາມບໍ່ສົມດຸນທາງລະບົບນິເວດທີ່ແຕກຕ່າງ ແລະ ຄ່ອຍໆປ່ຽນແປງໄປເທື່ອລະ[4] ການຕີຄວາມໝາຍ.[5][6][7] ໃນຊຸມປີມໍ່ໆມານີ້, ຈຸດສຸມຂອງນັກວິຊາການໄດ້ຫັນໄປສູ່ການພົວພັນລະຫວ່າງມະນຸດກັບສິ່ງແວດລ້ອມແລະຜົນສະທ້ອນທາງລະບົບນິເວດ, ລວມທັງໄພພິບັດທໍາມະຊາດເຊັ່ນ: ໄພນໍ້າຖ້ວມແລະໄພແຫ້ງແລ້ງ.[8][9][10][11]
ລາຊະອານາຈັກ ກຳປູເຈຍ | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1431–1863 | |||||||||||||
ກຳປູເຈຍ ແລະ ປະເທດເພື່ອນບ້ານ, ປີ 1540 | |||||||||||||
ເມືອງຫຼວງ | ແມ່ແບບ:Ubli | ||||||||||||
ພາສາທົ່ວໄປ | ແມ່ແບບ:Ubli | ||||||||||||
ສາສະໜາ | Theravada Buddhism | ||||||||||||
ເດມະນິມ | |||||||||||||
ການປົກຄອງ | Absolute monarchy | ||||||||||||
Monarch | |||||||||||||
• 1431–1463 (first) | Ponhea Yat | ||||||||||||
• 1516–1566 | Ang Chan I | ||||||||||||
• 1566–1576 | Barom Reachea I | ||||||||||||
• 1602–1618 | Srei Soriyopear | ||||||||||||
• 1618–1628 | Chey Chettha II | ||||||||||||
• 1848–1860 | Ang Duong | ||||||||||||
• 1860–1863 (last) | Ang Voddey | ||||||||||||
ຍຸກປະຫວັດສາດ | Early modern era | ||||||||||||
1431 | |||||||||||||
1591–1594 | |||||||||||||
1593–1597 | |||||||||||||
1594 | |||||||||||||
• Vietnamese settlement of the Mekong Delta | 17th century | ||||||||||||
• Oudong era | 1620 | ||||||||||||
1643–1644 | |||||||||||||
1795 | |||||||||||||
1834–1847 | |||||||||||||
11 August 1863 | |||||||||||||
ປະຊາກອນ | |||||||||||||
• 1500 | 1,224,000 | ||||||||||||
• 1600 | 1,419,000 | ||||||||||||
• 1700 | 1,650,000 | ||||||||||||
• 1800 | 2,090,000 | ||||||||||||
ສະກຸນເງິນ | Cambodian tical | ||||||||||||
| |||||||||||||
ປັດຈຸບັນເປັນສ່ວນໜຶ່ງຂອງ |
ເຫດການດຽວທີ່ສະທ້ອນເຖິງຄວາມເປັນຈິງຢ່າງບໍ່ຕ້ອງສົງໃສ, ຈຸດອ້າງອິງສູນກາງຂອງສະຕະວັດທີ 15 ທັງຫມົດແມ່ນການແຊກແຊງ ຂອງສະຫຍາມ ໃນລັກສະນະທີ່ບໍ່ເປີດເຜີຍບາງຢ່າງຢູ່ທີ່ນະຄອນຫຼວງ ຢໂສໂດາຣາປອູຣາ (Angkor Thom) ປະມານປີ 1431. ບັນດານັກປະຫວັດສາດກ່ຽວຂ້ອງເຖິງເຫດການດັ່ງກ່າວກ່ຽວກັບການຫັນສູນກາງການເມືອງຂອງກຳປູເຈຍໄປທາງໃຕ້ຢູ່ເຂດທ່າກຳປັ່ນແມ່ນ້ຳຂອງນະຄອນ ຫຼວງພະນົມເປັນ ແລະຕໍ່ມາ Longvek.[12][13]
ການປົກຄອງຂອງສະຫຍາມແລະຫວຽດນາມໄດ້ເພີ່ມທະວີຂຶ້ນໃນລະຫວ່າງສະຕະວັດທີ 17 ແລະ 18, ເຮັດໃຫ້ການເຄື່ອນຍ້າຍບ່ອນນັ່ງຂອງອຳນາດເລື້ອຍໆ, ໃນຂະນະທີ່ອຳນາດຂອງກະສັດຂະເໝນຫຼຸດລົງໃນສະຖານະການ. ອຳນາດທັງສອງສະລັບກັນຮຽກຮ້ອງໃຫ້ມີການສະຫງວນໄວ້ອາໄລ ແລະສະຫງວນຈາກສານກຳປູເຈຍ.[14] ໃນກາງສະຕະວັດທີ 19, ດ້ວຍບັນດາລາຊະວົງໃນສະຫຍາມ ແລະ ຫວຽດນາມ ໄດ້ຮັບການສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນຢ່າງໝັ້ນຄົງ, ກຳປູເຈຍໄດ້ຖືກຈັດຂຶ້ນຢູ່ພາຍໃຕ້ ການປົກຄອງ ຮ່ວມລະຫວ່າງສອງອານາຈັກໃນພາກພື້ນ, ເຮັດໃຫ້ອານາຈັກກຳປູເຈຍເສຍອະທິປະໄຕຂອງຊາດ. ຕົວແທນ ຂອງອັງກິດ John Crawfurd ກ່າວວ່າ:"... ກະສັດຂອງອານາຈັກເກົ່າແກ່ນັ້ນພ້ອມທີ່ຈະຖິ້ມຕົວເອງພາຍໃຕ້ການປົກປ້ອງຂອງປະເທດເອີຣົບໃດໆ ... "ເພື່ອຊ່ວຍປະຢັດກໍາປູເຈຍຈາກການຖືກລວມເຂົ້າກັບຫວຽດນາມແລະສະຫຍາມ, King Ang Duong ໄດ້ຕົກລົງເຫັນດີກັບການສະເຫນີ ປົກປັກຮັກສາ ອານານິຄົມຂອງຝຣັ່ງ , ເຊິ່ງໄດ້ມີຜົນສັກສິດກັບກະສັດ Norodom Prohmbarirak ໄດ້ລົງນາມແລະການຮັບຮອງຢ່າງເປັນທາງການໃນການປົກປັກຮັກສາຝຣັ່ງໃນວັນທີ 11 ເດືອນສິງຫາ[15]
ເອກະສານອ້າງອີງ
ດັດແກ້- ↑ "Murder and Mayhem in Seventeenth Century Cambodia - The so-called middle period of Cambodian history, stretching from... - Reviews in History".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "What the collapse of ancient capitals can teach us about the cities of today by Srinath Perur"
- ↑ "Cambodia and Its Neighbors in the 15th Century, Michael Vickery".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "Scientists dig and fly over Angkor in search of answers to golden city's fall by Miranda Leitsinger"
- ↑ "What Caused the End of the Khmer Empire By K. Kris Hirst".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "THE DECLINE OF ANGKOR".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire was paralleled with development and subsequent change in religious ideology, together with infrastructure that supported agriculture".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "Laser scans flesh out the saga of Cambodias 1200 year old lost city".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "Possible new explanation found for sudden demise of Khmer Empire".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire - ...the Empire experienced two lengthy droughts, during c.1340-1370 and also c.1400-1425...".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "Climate as a contributing factor in the demise of Angkor, Cambodia".
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(help) - ↑ "Kingdom of Cambodia - 1431-1863".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help) - ↑ "https://books.google.com/books?id=7i0jGxysUUcC&q=Siamese+intervention+cambodia+1431&pg=PA147". Patriots and Tyrants: Ten Asian Leaders By Ross Marlay, Clark D. Nehe.
{{cite book}}
: External link in
(help)|chapter=
- ↑ "https://books.google.com/books?id=QKgraWbb7yoC&q=In+1717+a+Siamese+fleet&pg=PA566". Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East... Volume 1.
{{cite book}}
: External link in
(help)|chapter=
- ↑ "London Company's Envoys Plot Siam".
{{cite web}}
:|archive-url=
requires|archive-date=
(help);|archive-url=
requires|url=
(help); Missing or empty|url=
(help)