ຍຸກມືດຂອງກຳປູເຈຍ

ສະໄໝຫຼັງອັງກໍຂອງກຳປູເຈຍ (ພາສາຂະແມ: ប្រទេសកម្ពុជាក្រោយសម័យអង្គរ) ຍັງ​ເອີ້ນ​ວ່າ ​ຍຸກມືດຂອງກຳປູເຈຍ, [1] ໝາຍ​ເຖິງ​ຍຸກ​ປະ​ຫວັດ​ສາດ​ແຕ່​ຕົ້ນ​ສັດ​ຕະ​ວັດ​ທີ 15 ຫາ 1863, ການ​ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ຂອງ ​ການ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ​ສາ​ຝຣັ່ງ​ຂອງ​ກຳ​ປູ​ເຈຍ. ຍ້ອນວ່າແຫຼ່ງທີ່ເຊື່ອຖືໄດ້ (ສໍາລັບສະຕະວັດທີ 15 ແລະ 16, ໂດຍສະເພາະ) ແມ່ນຫາຍາກຫຼາຍ, ຄໍາອະທິບາຍປ້ອງກັນແລະສະຫຼຸບທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບເຫດການທີ່ຊັດເຈນທີ່ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງການຫຼຸດລົງຂອງ ອານາຈັກຂະເໝນ, ໄດ້ຮັບການຍອມຮັບຢ່າງເປັນເອກກະພາບໂດຍຊຸມຊົນວິທະຍາສາດ, ມາຮອດປັດຈຸບັນຍັງບໍ່ໄດ້ຮັບການຜະລິດ.[2][3] ເຖິງຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ນັກປະຫວັດສາດສະໄໝໃໝ່ສ່ວນໃຫຍ່ໄດ້ເຂົ້າໃກ້ຄວາມເຫັນດີເຫັນພ້ອມເຊິ່ງການປ່ຽນແປງທາງສາສະໜາ, ລາຊະວົງ, ການປົກຄອງ ແລະ ການທະຫານ, ບັນຫາສິ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ຄວາມບໍ່ສົມດຸນທາງລະບົບນິເວດທີ່ແຕກຕ່າງ ແລະ ຄ່ອຍໆປ່ຽນແປງໄປເທື່ອລະ[4] ການຕີຄວາມໝາຍ.[5][6][7] ໃນຊຸມປີມໍ່ໆມານີ້, ຈຸດສຸມຂອງນັກວິຊາການໄດ້ຫັນໄປສູ່ການພົວພັນລະຫວ່າງມະນຸດກັບສິ່ງແວດລ້ອມແລະຜົນສະທ້ອນທາງລະບົບນິເວດ, ລວມທັງໄພພິບັດທໍາມະຊາດເຊັ່ນ: ໄພນໍ້າຖ້ວມແລະໄພແຫ້ງແລ້ງ.[8][9][10][11]

ລາຊະອານາຈັກ ກຳປູເຈຍ

ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា  (Khmer)
Preăh Réachéanachâkr Kâmpŭchéa
1431–1863
ທຸງຊາດPost-Angkor Cambodia
ກຳປູເຈຍ ແລະ ປະເທດເພື່ອນບ້ານ, ປີ 1540
ກຳປູເຈຍ ແລະ ປະເທດເພື່ອນບ້ານ, ປີ 1540
ເມືອງຫຼວງແມ່ແບບ:Ubli
ພາສາທົ່ວໄປແມ່ແບບ:Ubli
ສາສະໜາ
Theravada Buddhism
ເດມະນິມ
ການປົກຄອງAbsolute monarchy
Monarch 
• 1431–1463 (first)
Ponhea Yat
• 1516–1566
Ang Chan I
• 1566–1576
Barom Reachea I
• 1602–1618
Srei Soriyopear
• 1618–1628
Chey Chettha II
• 1848–1860
Ang Duong
• 1860–1863 (last)
Ang Voddey
ຍຸກປະຫວັດສາດEarly modern era
1431
1591–1594
1593–1597
1594
17th century
• Oudong era
1620
1643–1644
• Rattanakosin conquest of Battambang and Siem Reap
1795
1834–1847
11 August 1863
ປະຊາກອນ
• 1500
1,224,000
• 1600
1,419,000
• 1700
1,650,000
• 1800
2,090,000
ສະກຸນເງິນCambodian tical
ກ່ອນໜ້າ
ຖັດໄປ
Khmer Empire
French Cambodia
Siam
Vietnam
ປັດຈຸບັນເປັນສ່ວນໜຶ່ງຂອງ

ເຫດການດຽວທີ່ສະທ້ອນເຖິງຄວາມເປັນຈິງຢ່າງບໍ່ຕ້ອງສົງໃສ, ຈຸດອ້າງອິງສູນກາງຂອງສະຕະວັດທີ 15 ທັງຫມົດແມ່ນການແຊກແຊງ ຂອງສະຫຍາມ ໃນລັກສະນະທີ່ບໍ່ເປີດເຜີຍບາງຢ່າງຢູ່ທີ່ນະຄອນຫຼວງ ຢໂສໂດາຣາປອູຣາ (Angkor Thom) ປະມານປີ 1431. ບັນດາ​ນັກ​ປະຫວັດສາດ​ກ່ຽວ​ຂ້ອງ​ເຖິງ​ເຫດການ​ດັ່ງກ່າວ​ກ່ຽວ​ກັບ​ການ​ຫັນ​ສູນ​ກາງ​ການ​ເມືອງ​ຂອງ​ກຳປູ​ເຈຍ​ໄປ​ທາງ​ໃຕ້​ຢູ່​ເຂດ​ທ່າ​ກຳ​ປັ່ນ​ແມ່​ນ້ຳຂອງ​ນະຄອນ ຫຼວງ​ພະນົມ​ເປັນ ​ແລະ​ຕໍ່​ມາ Longvek.[12][13]

ການ​ປົກຄອງ​ຂອງ​ສະຫຍາມ​ແລະ​ຫວຽດນາມ​ໄດ້​ເພີ່ມ​ທະວີ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ລະຫວ່າງ​ສະຕະວັດ​ທີ 17 ​ແລະ 18, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ການ​ເຄື່ອນ​ຍ້າຍ​ບ່ອນ​ນັ່ງ​ຂອງ​ອຳນາດ​ເລື້ອຍໆ, ​ໃນ​ຂະນະ​ທີ່​ອຳນາດ​ຂອງ​ກະສັດ​ຂະ​ເໝນ​ຫຼຸດ​ລົງ​ໃນ​ສະ​ຖາ​ນະ​ການ. ອຳນາດ​ທັງ​ສອງ​ສະ​ລັບ​ກັນ​ຮຽກ​ຮ້ອງ​ໃຫ້​ມີ​ການ​ສະ​ຫງວນ​ໄວ້​ອາ​ໄລ ແລະ​ສະ​ຫງວນ​ຈາກ​ສານ​ກຳ​ປູ​ເຈຍ.[14] ໃນ​ກາງ​ສະຕະວັດ​ທີ 19, ດ້ວຍ​ບັນດາ​ລາຊະວົງ​ໃນ​ສະຫຍາມ ​ແລະ ຫວຽດນາມ ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ຂຶ້ນ​ຢ່າງ​ໝັ້ນ​ຄົງ, ກຳປູ​ເຈຍ​ໄດ້​ຖືກ​ຈັດ​ຂຶ້ນ​ຢູ່​ພາຍ​ໃຕ້ ​ການ​ປົກຄອງ ​ຮ່ວມ​ລະຫວ່າງ​ສອງ​ອານາຈັກ​ໃນ​ພາກ​ພື້ນ, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ອານາຈັກ​ກຳປູ​ເຈຍ​ເສຍ​ອະທິປະ​ໄຕ​ຂອງ​ຊາດ. ຕົວແທນ ຂອງອັງກິດ John Crawfurd ກ່າວວ່າ:"... ກະສັດຂອງອານາຈັກເກົ່າແກ່ນັ້ນພ້ອມທີ່ຈະຖິ້ມຕົວເອງພາຍໃຕ້ການປົກປ້ອງຂອງປະເທດເອີຣົບໃດໆ ... "ເພື່ອ​ຊ່ວຍ​ປະ​ຢັດ​ກໍາ​ປູ​ເຈຍ​ຈາກ​ການ​ຖືກ​ລວມ​ເຂົ້າ​ກັບ​ຫວຽດ​ນາມ​ແລະ​ສະຫຍາມ​, King Ang Duong ໄດ້​ຕົກ​ລົງ​ເຫັນ​ດີ​ກັບ​ການ​ສະ​ເຫນີ ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ​ສາ ​ອາ​ນາ​ນິ​ຄົມ​ຂອງ​ຝຣັ່ງ , ເຊິ່ງ​ໄດ້​ມີ​ຜົນ​ສັກ​ສິດ​ກັບ​ກະ​ສັດ Norodom Prohmbarirak ໄດ້​ລົງ​ນາມ​ແລະ​ການ​ຮັບ​ຮອງ​ຢ່າງ​ເປັນ​ທາງ​ການ​ໃນ​ການ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ​ສາ​ຝຣັ່ງ​ໃນ​ວັນ​ທີ 11 ເດືອນ​ສິງ​ຫາ[15]

ເອກະສານອ້າງອີງ

ດັດແກ້
  1. "Murder and Mayhem in Seventeenth Century Cambodia - The so-called middle period of Cambodian history, stretching from... - Reviews in History". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  2. "What the collapse of ancient capitals can teach us about the cities of today by Srinath Perur"
  3. "Cambodia and Its Neighbors in the 15th Century, Michael Vickery". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  4. "Scientists dig and fly over Angkor in search of answers to golden city's fall by Miranda Leitsinger"
  5. "What Caused the End of the Khmer Empire By K. Kris Hirst". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  6. "THE DECLINE OF ANGKOR". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  7. "The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire was paralleled with development and subsequent change in religious ideology, together with infrastructure that supported agriculture". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  8. "Laser scans flesh out the saga of Cambodias 1200 year old lost city". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  9. "Possible new explanation found for sudden demise of Khmer Empire". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  10. "The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire - ...the Empire experienced two lengthy droughts, during c.1340-1370 and also c.1400-1425...". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  11. "Climate as a contributing factor in the demise of Angkor, Cambodia". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  12. "Kingdom of Cambodia - 1431-1863". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)
  13. "https://books.google.com/books?id=7i0jGxysUUcC&q=Siamese+intervention+cambodia+1431&pg=PA147". Patriots and Tyrants: Ten Asian Leaders By Ross Marlay, Clark D. Nehe. {{cite book}}: External link in |chapter= (help)
  14. "https://books.google.com/books?id=QKgraWbb7yoC&q=In+1717+a+Siamese+fleet&pg=PA566". Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East... Volume 1. {{cite book}}: External link in |chapter= (help)
  15. "London Company's Envoys Plot Siam". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); Missing or empty |url= (help)