ການສູ່ຂວັນ
ສູ່ຂວັນ ແລະ ບາສີ ແມ່ນພິທີກຳທາງຮີດຄອງປະເພນີລາວ ເຊິ່ງມີມາແຕ່ບູຮານນະການ ມີຄວາມໝາຍອັນດຽວກັນ ແຕ່ໃຊ້ບໍ່ເໝືອນກັນ ເພາະຄຳວ່າສູ່ຂວັນ ແມ່ນໃຊ້ກັບບຸກຄົນທຳມະດາສາມັນທົ່ວໄປ ແຕ່ຄຳວ່າບາສີ ແມ່ນໃຊ້ກັບບຸກຄົນຊັ້ນສູງທີ່ມີຖານະຕຳແໜ່ງ ເປັນເຈົ້າຄົນນາຍຄົນ ຫຼື ມີຖານັນດອນສັກເປັນຜູ້ໃຫຍ່ໄມ້ສູງ
ແຕ່ມາຮອດປັດຈຸບັນ ຄຳສັບດັ່ງກ່າວສັບປົນຄົນເລ ຖືກບຸກຄົນຈຳນວນໜຶ່ງໃຊ້ຄວບກັນໂດຍຮ້ອງວ່າ ພິທີບາສີສູ່ຂວັນນຳກັນໄປເລີຍ ໂດຍສະເພາະໃນບັດເຊີນກິນດອງຂອງຄົນຍຸກນີ້ ມັກຈະໃຊ້ຄຳວ່າ “ບາສີສູ່ຂວັນ ຈະໄດ້ຈັດຂຶ້ນ...” ໝາຍຄວາມວ່າ ໃຊ້ພ້ອມກັນທັງສອງໄປເລີຍ ແລະ ກາຍເປັນຄວາມເວົ້າຍາວຕື່ມອີກຄຳໜຶ່ງ. ໃນຄວາມເປັນຈິງແລ້ວ ການສູ່ຂວັນ-ບາສີ ແມ່ນການມັດແຂນດ້ວຍຝ້າຍສີຂາວບໍລິສຸດ ເປັນຮີດຄອງປະເພນີແຫ່ງການອວຍພອນທີ່ບໍ່ມີຕົວຕົນ ເພື່ອໃຫ້ຄວາມມີສີລິມົງຄຸນແກ່ຜູ້ທີ່ຖືກອວຍພອນ ໄດ້ບັນລຸຈຸດປະສົງຕາມທີ່ປາດຖະໜາ ເຊັ່ນ: ຜູ້ຈະເດີນທາງໄປຄ້າ ກໍໃຫ້ຊື້ໄດ້ຂາຍໝານ ຜູ້ເຈັບໄຂ້ ກໍໃຫ້ສວ່າງຫາຍ ຜູ້ເປັນນັກຮຽນ-ນັກສຶກສາ ກໍໃຫ້ເສັງໄດ້ ແລະ ອື່ນໆ.
ຕາມປະເພນີລາວ ການສູ່ຂວັນຍັງໃຊ້ໃນຫຼາຍກໍລະນີທີ່ຕິດພັນກັບການດຳລົງຊີວິດຂອງຄົນລາວ ເປັນຕົ້ນ ການສູ່ຂວັນຂຶ້ນເຮືອນໃໝ່ ການສູ່ຂວັນແຕ່ງດອງໃໝ່ ການສູ່ຂວັນອອກກຳໃໝ່ ຄົນເຈັບໜັກທີ່ເຊົາໃໝ່ ການສູ່ຂວັນເລົ້າເຂົ້າ ການສູ່ຂວັນກວຽນ ການສູ່ຂວັນງົວ-ຄວາຍ ການສູ່ຂວັນຜູ້ເຖົ້າ ການສູ່ຂວັນໃນໂອກາດວັນຂຶ້ນປີໃໝ່ ການບາສີພຣະສົງອົງຄະເຈົ້າ ການບາສີແຂກມາຢ້ຽມຢາມ ການບາສີເຈົ້າເມືອງ ເຈົ້າແຂວງ-ລັດຖະມົນຕີ ແລະ ຂັ້ນສູງອື່ນໆມາຢ້ຽມຢາມ ເປັນຕົ້ນ.
ການສູ່ຂວັນ-ບາສີ ຈະເກີດຂຶ້ນໄດ້ກໍຕໍ່ເມື່ອມີການເລົ່າເອີ້ນເຊີນແຂກ ແລະ ຜູ້ຄົນເຂົ້າຮ່ວມຕາມຈຳນວນພໍເໝາະ ມີພາຂວັນທີ່ປະກອບດ້ວຍໝາກເບັງທຳຈາກໃບກ້ວຍ ທີ່ພັບໃຫ້ເປັນຈວຍສິລະປະງົດງາມ ເອ້ຢ້ອງດ້ວຍດອກໄມ້ສົດທີ່ຊອກຫາມາໄດ້ໃນທ້ອງຖິ່ນ ມີຝ້າຍຜູກແຂນສີຂາວບໍລິສຸດສອດໃນໄມ້ກ້ານພ້າວ ສຽບສັບຫວ່າງກັບດອກໄມ້ ເຮັດໃຫ້ເກີດຄວາມສວຍງາມ ບຸກຄົນສຳຄັນ ນອກຈາກເປັນແຂກເປົ້າໝາຍແລ້ວ ໝໍພອນກໍເປັນບຸກຄົນສຳຄັນໃນການສູດພອນ ທຳການມັດແຂນເປັນສີລິມຸງຄຸນໃຫ້ແກ່ຜູ້ເຂົ້າຮ່ວມ ຕິດຕາມດ້ວຍຜູ້ເຂົ້າຮ່ວມຕ່າງກໍມັດແຂນໃຫ້ແກ່ແຂກເປົ້າໝາຍ. ໃນຍຸກປັດຈຸບັນ ຫຼັງຈາກມັດແຂນແລ້ວ ເພິ່ນນິຍົມເຮັດພາເຂົ້າສາມັກຄີ ແລະ ມີການມ່ວນຊື່ນຕາມມາ ແຕ່ຄາວອະດີດນັ້ນ ສູ່ຂວັນມັດແຂນແລ້ວກໍຖືວ່າສິ້ນພິທີ ຢ່າງດີກໍກິນເຂົ້າໜົມເຂົ້າຕົມ ຫຼື ຕົ້ມໄກ່ໃນພາຂວັນນັ້ນກໍພໍ.
ຄຳສູ່ຂວັນ ຫຼື ເຊີນຂວັນຂອງໝໍພອນ ເບິ່ງຕາມເນື້ອໃນແລ້ວ ແມ່ນການປະສົມປະສານຄຳເວົ້າທີ່ມາຈາກສາສະໜາພຸດ ແລະ ສາສະໜາພາມ ເປັນຄຳເວົ້າທຳມະດາແຕ່ຈົບງາມ ເພື່ອອວຍພອນໃຫ້ຄວາມເປັນສີລິມຸງຄຸນແກ່ຊີວິດ ກາຍເປັນຈິດຕະສາດໜຶ່ງທີ່ເຮັດໃຫ້ຜູ້ຖືກໃຫ້ພອນມີຄວາມເຂັ້ມແຂງທາງຈິດໃຈ ແລະ ຕັ້ງໜ້າຕັ້ງຕາເອົາໃຈໃສ່ກະທຳສິ່ງທີ່ດີໃຫ້ກັບຕົນເອງ ແລະ ສັງຄົມ.
ປະຫວັດ
ດັດແກ້ມີບາງທ່ານກ່າວວ່າພິທີການບາສີ-ສູ່ຂວັນນີ້ໄດ້ຮັບອິດທິພົນມາຈາກຄະຕິຄວາມເຊື່ອຂອງພຼາມ, ເຊິ່ງຂໍ້ນີ້ບໍ່ເປັນຄວາມຈິງ, ເພາະມີຫຼັກຖານຈາກນັກຊ່ຽວຊານຢັ້ງຢືນວ່າການສູ່ຂັວນ-ບາສີນີ້ເປັນຮິດຄອງອັນ
ດັ້ງເດີມຂອງຊົນຊາດໄຕ-ລາວ ທີ່ມີມາຕັ້ງແຕ່ປະຫວັດຂຸນບູຣົມພຸ້ນ ສະໄໝອານາຈັກອ້າຍລາວໜອງແສແລະນິທານນໍ້າເຕົ້າປຸງກໍໄດ້ກ່າວເຖິ່ງການສູ່ຂວັນ-ການຜູກແຂນເຊິ່ງມັນເກີດມາກ່ອນທີ່ສາດສະ
ໜາພຸດຈະເຂົ້າມາລາວຫຼາຍສັດຕະວັດ ແລະປັດຈຸບັນຍັງກໍມີຫຼາຍຊົນຊາດທີ່ຍັງປະຕິບັດຕາມແບບດັ້ງເດີິມຢູ່ເຊັ່ນເຜົ່າໄຕດໍາໄຕແດງໄຕສຸງແລະອື່ນໆ ເພາະຊົນເຜົ່າເຂົາເຈົ້າຍັງເຊື່ອຜີຟ້າຜີແຖນຢູ່ ເຮົາຈະ
ເຫັນໄດ້ໃນຊົນນະບົດທີ່ມີບັນດາຊົນຊາດເຫຼົ່ານີ້ດໍາລົງຊີວິດຢູ່, ສໍາຫຼັບຊົນເຜົ່າລາວລຸ່ມແມ່ນຊົນຊາດທີ່ຢູ່ໃນເມືອງມີຄວາມຈະເລີນມີການປ່ຽນແປງຕລອດເວລາຈຶ່ງມີການປະຍຸກແລະມີການພັດທະນາມາ
ຕລອດ ໂດຍສະເພາະໃນຍຸກຫ້າຫົກຮ້ອຍປີມານີ້ທີ່ລາວເຮົາໄດ້ຮັບອິດທິພົນທາງສາດສະໜາພຼາມແລະສາດສະໜາພຸດເຂົ້າມາຈຶີງມີການນໍາເອົາຄວາມເຊື່ອໃໝ່ນີ້ມາປະສົມໃສ່, ເຊິ່ງການສູ່ຂວັນແຕ່ກ່ອນ
ນັ້ນມີແຕ່ພາເຂົ້າທີ່ໃສ່ຂອງກິນແລະໝາກໄມ້ ດອກໄມ້ແນວທີ່ເຫັນແລ້ວພາໃຫ້ຈະເລິນຕາຈະເລີນໃຈ ພາໃຫ້ເກີດຄວາມຮູ້ສິກທີ່ດີ ເພື່ອເປັນເຄື່ອງເອີ້ນເຄື່ອງອອຍເອົາຂັວນມາສູ່ຄີງ ແລະການມັດແຂນຫຼື
ວ່າການຜູກແຂນນີ້ກໍແມ່ນເກີດມາແຕ່ກ່ອນພຸ້ນຄືກັນຕໍ່ມາຈຶ່ງມີການພັດທະນາມາສອງຍຸກຄື (1) ຍຸກສະໄໝຂອງເຈົ້າຟ້າງຸມນໍາເອົາພຣະພຸດທະສາດສະໜາເຂົ້າມາລາວຈິ່ງມີຄວາມເຊື່ອທາງພຸດສາດສະ
ໜາເຂົ້າມາປະສົມ (2)ຍຸກຕໍ່ມາແມ່ນສະໄໝຂອງພຣະເຈົ້າວິຊຸນນະລາດ (ພຣະເຈົ້າວິຊຸນຣາຊ) ພຣະອົງເປັນກະສັດທີ່ມີສັດທາແລະຄວາມຮູ້ທາງທັມສູງ ຈຶ່ງໄດ້ພັດທະນາພິທີການໃຫ້ງົດງາມຂຶ້ນແລະມີລັກສະ
ນະເຂັດຢໍາຂຶ່ນເຊັ່ນແຕ່ງແລະແປງຄໍາສູດຂວັນໃໝ່ໂດຍການແກ້ໄຂປັບປຸງຂອງທີ່ໃຊ້ໃນຍຸກຂອງເຈົ້າຟ້າງຸມໃຫ້ມ່ວນຂຶ້ນໃຫ້ດີຂຶ້ນແລະໃຫ້ສ້າງພາຂວັນທີ່ມີໝາກເບັງຂຶ່ນໂດຍເອົາຄະຕິຄວາມເຊ່ື່ອທາງພຣະ
ພຸດທະສາດສະໜາເຂົ້າມາປະສົມໃສ່ ໝາກເບັງເປັນສັນຍາລັກຖືເປັນແກນກາງຂອງຈັກກະວານທີ່ມີຊື່ວ່າພຣະເຂົາສຸເມນ(ສຸເມຣຸຣາຊ) ແລ້ວມີພູເຂົາບໍລິວານອ້ອມ 7 ຊັ້ນທີ່ເອີ້ນວ່າເຂົາສັດຕະບໍລິພັນ ແວດລ້ອມ, ທັງ4ທິດຂອງຈັກກະວັນມີ 4 ທະວີບອ້ອມພູເຂົາສູເມນຢູ່ ມີລະບົບສຸລິຍາອັນດຽວທີ່ຖືກຈໍາລອງມາເປັນທຽນໄຊປັກໄວ້ຍອດໝາກເບັງ, ສ່ວນຂອງກິນໃສ່ພາຂວັນເພິ່ນກໍພາໃຫ້ໃສ່ແຕ່ໄກ່ກັບໄຂ່
ໝາກໄມ້ເປັນຫຼັກ ເຫຼົ້າກ້ອງໄຂ່ໜ່ວຍ ເພາະບໍ່ຢາກໃຫ້ຂ້າສັດໃຫຍ່ສັດສີ່ຕີນເຊັ່ນວ່າງົວຄວາຍເປັນຕົ້ນ, ແລະເນື່ອງດ້ວຍວ່າສັງຄົມຊົນຊາດລາວລຸ່ມເປັນຊົນຊັ້ນນໍາໃນສັງຄົມແລະມີການແບ່ງຊັ້ນຄົນມີການ
ແບ່ງຖານະເຊັ່ນກະສັດ ເຈົ້ານາຍດັ່ງນັ້ນ ຄໍາວ່າ“ບາສີ”ກໍຈຶ່ງເກີດຂຶ້ນເພື່ອເປັນການໃຫ້ກຽດໃຫ້ຄວາມນັບຖືຈຶ່ງເປັນພິທີທີ່ເລີດກວ່າຄົນທົ່ວໄປ ສໍາຫຼັບໝໍພອນກໍຈະຕ້ອງເປັນພຼາມທີ່ເປັນຄົນດີມີຄົນນັບຖື
ມີສິນມີທໍາຄໍາປາກຄໍາພອນກໍຈຶ່ງຈະເຂັດຈະຢໍາດັ່ງນີ້ເປັນຕົ້ນ, ສ່ວນປະຊາຊົນທໍາມະດາກໍເອີ້ນວ່າ“ສູ່ຂວັນ-ຜູກແຂນ”ແຕ່ກໍມີພາຂວັນຄືກັນ ໝໍພອນກໍອຸປະໂຫຼກເອົາເຖົ້າຫຼືໜຸ່ມກໍໄດ້, ສໍາຫຼັບບັນດາຊົນ
ເຜົ່າທີ່ຍັງເຮັດຕາມຮີດຄອງແຕ່ເກົ່າຢູ່ນັ້ນກໍຈະບໍມີໝາກເບັງ ມີແຕ່ພາຂັວນແລະຕົ້ມໄກ່ ຫົວໝູ, ຜູ່ສູດຂວັນຫຼືຮ້ອງຂວັນນັ້ນກໍບໍ່ຈໍາກັດຈະເປັນຍິ່ງຫຼືຊາຍກໍໄດ້, ແຕ່ສັງຄົມປັດຈຸບັນ ການບາສີ-ສູຂວັນ
ບໍ່ຄ່ອຍແບ່ງແຍກກັນປານໃດທັງຄົນທໍາມະດາສາມັນແລະເຈົ້ານາຍກໍເອີ້ນວ່າເຮັດບາສີຄືກັນໄດ້. ( ໂດຍ: ລ໑໑ ) ( 14-ຕລ. 2019 )