Content deleted Content added
|
|
|
'''ອາລິຊະຕົດອາລີຊະຕົດ''' ({{lang-fr|Aristote}}) ຫຼື '''ອາລິຊະໂຕເຕແລດອາລີຊະໂຕເຕແລດ''' ({{lang-el|Αριστοτέλης}}) (384 ປີກ່ອນຄິດຕະການ – 7 ມີນາ 322 ປີກ່ອນຄິດຕະການ) ເປັນ[[ນັກປັດຊະຍາ]][[ກະເລັກບູຮານ]] ເປັນລູກສິດຂອງ[[ປະລາຕົງ]] ແລະເປັນອາຈານຂອງ[[ອາເລັກຊັງດະເລີມະຫາລາດ]]. ເພິ່ນແລະປະລາຕົງໄດ້ຮັບຍົກຍ້ອງໃຫ້ເປັນໜຶ່ງໃນນັກປັດຊະຍາທີ່ມີອິດທິພົນສູງທີ່ສຸດຜູ້ໜຶ່ງ ໃນ[[ໂລກຕາເວັນຕົກ]] ດ້ວຍຜົນງານຂຽນປຶ້ມກ່ຽວກັບ[[ຟີຊິກ]] [[ຕັກກະສາດ]] [[ກະວີນິພົນ]] [[ສັດວິທະຍາ]] [[ການເມືອງ]] [[ການປົກຄອງ]] [[ຈະລິຍະສາດ]] ແລະ[[ຊີວະສາດ]].
[[ນັກປັດຊະຍາກະເລັກບູຮານ]]ທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ທີ່ສຸດແມ່ນອາລິຊະຕົດທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ທີ່ສຸດແມ່ນອາລີຊະຕົດ [[ປະລາຕົງ]] ແລະ[[ໂຊກະລັດ]] (ເຊິ່ງແນວຄິດຂອງເພິ່ນມີອິດທິພົນຢ່າງສູງກັບປະລາຕົງ). ເຂົາເຈົ້າໄດ້ປ່ຽນໂສມໜ້າຂອງ[[ປັດຊະຍາກະເລັກ]] [[ສະໄໝກ່ອນໂຊກະລັດ]] ຈົນກາຍເປັນຮາກຖານສຳຄັນຂອງ[[ປັດຊະຍາຕາເວັນຕົກ]]ໃນລັກສະນະປັດຈຸບັນ. ໂຊກະລັດບໍ່ໄດ້ຂຽນຫຍັງຖິ້ມໄວ້ ຍ້ອນຜົນຂອງແນວຄິດປະກົດໃນບົດສົນທະນາຂອງປະລາຕົງຊື່ ''[[ແຟດະເລີ (ປະລາຕົງ)|ແຟດະເລີ]]''. ເຮົາໄດ້ສຶກສາແນວຄິດຂອງເພິ່ນຜ່ານທາງງານຂຽນຂອງປະລາຕົງແລະນັກຂຽນອື່ນໆ. ຜົນງານຂອງປະລາຕົງແລະອາລິຊະຕົດເປັນແກ່ນຂອງຜົນງານຂອງປະລາຕົງແລະອາລີຊະຕົດເປັນແກ່ນຂອງ[[ປັດຊະຍາບູຮານ]].
ອາລິຊະຕົດເປັນໜຶ່ງໃນບໍ່ຈັກຄົນໃນປະຫວັດສາດທີ່ໄດ້ສຶກສາແທບທຸກສາຂາວິຊາທີ່ມີໃນຊ່ວງເວລາຂອງເພິ່ນອາລີຊະຕົດເປັນໜຶ່ງໃນບໍ່ຈັກຄົນໃນປະຫວັດສາດທີ່ໄດ້ສຶກສາແທບທຸກສາຂາວິຊາທີ່ມີໃນຊ່ວງເວລາຂອງເພິ່ນ. ໃນສາຂາວິທະຍາສາດ ເພິ່ນໄດ້ສຶກສາ [[ກາຍວິພາກສາດ]], [[ດາລາສາດ]], [[ວິທະຍາອຳບະລີຢົງ]], [[ພູມສາດ]], [[ທໍລະນີວິທະຍາ]], [[ອຸຕຸນິຍົມວິທະຍາ]], [[ຟີຊິກ]], ແລະ [[ສັດວິທະຍາ]]. ໃນດ້ານປັດຊະຍາ ໄດ້ຂຽນກ່ຽວກັບ [[ສຸນທະລີຍະສາດ]], [[ເສດຖະສາດ]], [[ຈະລິຍະສາດ]], [[ການປົກຄອງ]], [[ອະພິປັດຊະຍາ]], [[ການເມືອງ]], [[ຈິດວິທະຍາ]], [[ວາທະສິນ]] ແລະ [[ເທວະວິທະຍາ]]. ເພິ່ນຍັງສົນໃຈກ່ຽວກັບ [[ສຶກສາດ]], ປະເພນີຕ່າງຖິ່ນ, [[ວັນນະກຳ]] ແລະ [[ກະວີນິະພົນ]]. ຜົນງານຂອງເພິ່ນເມື່ອຮວບຮວມກັນແລ້ວ ຈັດໄດ້ວ່າເປັນ[[ສາລານຸກົມ]]ຂອງຄວາມຮູ້ສະໄໝກະເລັກ.
== ປະຫວັດ ==
ອາລິຊະຕົດເກີດປະມານອາລີຊະຕົດເກີດປະມານ 384 ຫຼື 383 ປີກ່ອນຄິດຕະການທີ່ເມືອງ[[ຊະຕາຊີ]] (Stagire) ໃນແຄວ້ນ[[ມາເຊດວນ]] (Macédoine) ເຊິ່ງແມ່ນແຄວ້ນທີ່ແຫ້ງແລ້ງທາງຕອນເໜືອສຸດຂອງ[[ທະເລເອເຊ]] (Mer Égée) ຂອງ[[ປະເທດກະເລັດ|ກະເລັດ]]. ເປັນລູກຂອງນີໂກມັກ (Nicomaque) ເຊິ່ງມີອາຊີບທາງການແພດປະຈຳຢູ່ຊະຕາຊີ ແລະເປັນແພດປະຈຳພະອົງຂອງ[[ພະເຈົ້າອາມີນຕັດທີ 3]] (Amyntas III) ແຫ່ງມາເຊດວນ.
ຍາມເດັກຜູ້ທີ່ໃຫ້ການສຶກສາແກ່ອາລິຊະຕົດຍາມເດັກຜູ້ທີ່ໃຫ້ການສຶກສາແກ່ອາລີຊະຕົດ ແມ່ນພໍ່ຂອງເພິ່ນເອງ ເຊິ່ງເນັ້ນໄປໃນດ້ານ[[ທຳມະຊາດວິທະຍາ]] ເມື່ອອາຍຸ 18 ປີກໍໄດ້ເດີນທາງໄປສຶກສາຕໍ່ກັບ[[ປະລາຕົງ]]ຜູ້ເປັນນັກປັດຊະຍາທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ສຸດໃນຍຸກນັ້ນໃນເມືອງ[[ອາແຕນ]] (Athènes). ການສຶກສາຢູ່ກັບປະລາຕົງ 20 ປີ ເຮັດໃຫ້ອາລິຊະຕົດເປັນນັກປາດທີ່ລືນາມຕໍ່ມາຈາກປະລາຕົງເຮັດໃຫ້ອາລີຊະຕົດເປັນນັກປາດທີ່ລືນາມຕໍ່ມາຈາກປະລາຕົງ. ຕໍ່ມາເມື່ອປະລາຕົງເຖິງແກ່ກຳໃນປີ 347 ປີກ່ອນຄິດຕະສັກກະຫຼາດ ອາລິຊະຕົດກໍເດີນທາງໄປຮັບຕຳແໜ່ງເປັນພະອາຈານຂອງອາລີຊະຕົດກໍເດີນທາງໄປຮັບຕຳແໜ່ງເປັນພະອາຈານຂອງ[[ອາເລັກຊັງດະເລີມະຫາລາດ|ພະເຈົ້າອາເລັກຊັງດະເລີ]] ໃນປີ 343 - 342 ກ່ອນຄິດຕະສັກກະຫຼາດ. ຕໍ່ມາໃນປີ 336 ກ່ອນຄິດຕະສັກກະຫຼາດ [[ອາເລັກຊັງດະເລີມະຫາລາດ|ພະເຈົ້າອາເລັກຊັງດະເລີ]]ໄດ້ຂຶ້ນຄອງລາຊະສົມບັດຕໍ່ຈາກ[[ຟີລິບທີ 2 ແຫ່ງມາເຊດວນ|ພະເຈົ້າຟີລິບ]] (Philippe II de Macédoine) ພະອົງຈຶ່ງໄດ້ພະລາຊະທານທຶນໃຫ້ແກ່ອາລິຊະຕົດເພື່ອຕັ້ງໂຮງຮຽນຊື່ພະອົງຈຶ່ງໄດ້ພະລາຊະທານທຶນໃຫ້ແກ່ອາລີຊະຕົດເພື່ອຕັ້ງໂຮງຮຽນຊື່[[ລີເຊ]] (Lycée).
ການສຶກສາແລະຄົ້ນຄວ້າຂອງອາລິຊະຕົດເຮັດໃຫ້ເພິ່ນເປັນຜູ້ຮອບຮູ້ສັບພະວິຊາການສຶກສາແລະຄົ້ນຄວ້າຂອງອາລີຊະຕົດເຮັດໃຫ້ເພິ່ນເປັນຜູ້ຮອບຮູ້ສັບພະວິຊາ ແລະໄດ້ຂຽນປຶ້ມໄວ້ຫຼວງຫຼາຍປະມານ 400 - 1000 ຫົວ ເຊິ່ງຜົນງານຂຽນຕ່າງໆແມ່ນມີອິດທິພົນຕໍ່ຄວາມເຊື່ອໃນສາສະໜາຄິດຈົນເຖິງຍຸກກາງຫຼືຍຸກມືດເຊິ່ງມີເວລາປະມານ 1,500 ປີເປັນຢ່າງໜ້ອຍ.
== ອ້າງອີງ ==
|
